26/03/2022  19:00 - 20:00

«Σέ προσκυνῶ, γλώσσα»
Επεισόδιο 24.

Κατηγορία: Σε Προσκυνώ Γλώσσα

Ημερομηνία Προβολής: 26/03/2022

Α΄ ΜΕΡΟΣ

ΡΗΓΑΣ (1757-1798 = 41 !)

• Ο Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός όπως υπέγραφε ο ίδιος (το Φεραίος προήλθε από ένα επίγραμμα «Εἰς τὸν Φεραῖον Ρήγαν» που προτάσσετο στο βιβλίο του Νέος ᾿Ανάχαρσις 1797).

• Πληθωρική προσωπικότητα που, στο σύντομο διάστημα των 40 χρόνων που έζησε, μπόρεσε να πραγματοποιήσει όσα οι συνηθισμένοι άνθρωποι σε διπλάσια και υπερδιπλάσια χρόνια δεν κατορθώνουν να πλησιάσουν καν.

Ο Ρήγας ήταν  «ακτιβιστής τής εποχής του» και μετά αγωνιστής

 

• Στο διαφωτιστικό έργο και στις γλωσσικές ιδέες του ο Ρήγας επηρεάστηκε από τον Δημήτριο Καταρτζή (1730-1807) και τον Ιώσηπο Μοισιόδακα (1725-1800)  [ [1761 Muratori Ηθική φιλοσοφία] τους οποίους και ο ίδιος αναφέρει, ενώ στις πολιτικές, κοινωνικές και εθνικές ιδέες του επηρεάστηκε βαθύτατα από τον γαλλικό διαφωτισμό και από τις φιλελεύθερες ιδέες τής Γαλλικής Επανάστασης.

 

• Το μανιφέστο για τη γλώσσα που δημοσίευσε το 1783 ο Δ. Καταρτζής και επηρέασε πολλούς διαφωτιστές φέρει τον μακρό τίτλο: «Σχέδιο ὅτ᾿ ἡ ρωμαίκια γλῶσσα, ὅταν καθὼς λαλιέται καὶ γράφετ᾿, ἔχει στὰ λογογραφικά της τὴν μελωδία, καὶ στὰ ποιητικά της ρυθμό, καὶ τὸ πάθος καὶ τὴν πειθὼ στὰ ρητορικά της. ῞Οτι τέτοια εἶναι σὰν τὴν ῾Ελληνική, κατὰ πάντα καλλίτερ᾿ ἀπ᾿ὅλαις ταῖς γλῶσσαις. Κι ὅτι ἡ καλλιέργειά της κ᾿ ἡ συγγραφὴ βιβλίων σ᾿ αὐτήνα, εἶναι γενικὴ καὶ ὁλικὴ ἀγωγὴ τοῦ ῎Εθνους». !!! Μεταστροφή προς απλή καθαρεύουσα αργότερα (όπως κι ο Ρήγας)

 

•Στο βιβλίο Φυσικῆς ἀπάνθισμα (Βιένη 1790) → «ὅποιος ἐλεύθερα συλλογᾶται, συλλογᾶται καλά» που τονίζει τη σημασία τής απελευθερωμένης σκέψης.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι η απλή (κοινή) γλώσσα, κυρίως από την επίδραση τού Καταρτζή.

• Θούριος 

῾Ως πότε, παλληκάρια, νὰ ζοῦμεν στὰ στενά,

μονάχοι, σὰν λιοντάρια σταῖς ράχαις, στὰ βουνά ;

σπηλιὲς νὰ κατοικοῦμεν, νὰ βλέπωμεν κλαδιά,

νὰ φεύγωμ᾿ ἀπ᾿ τὸν κόσμον, γιὰ τὴν πικρὴ σκλαβιά ;

νὰ χάνωμεν ἀδέλφια, Πατρίδα καὶ γονεῖς,

τοὺς φίλους, τὰ παιδιά μας κι ὅλους τοὺς συγγενεῖς ;

Κάλλιό ᾿ναι μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή,

παρὰ σαράντα χρόνια σκλαβιὰ καὶ φυλακή.

θούριος «πολεμικό εμβατήριο» ΕΤΥΜ. αρχ. [ήδη στον Αισχύλο], αρχική σημ. «ορμητικός, βίαιος» < επίθ. θοῦρος «ορμητικός» < θρώσκω / θρῴ-σκω «αναπηδώ, τινάζω – ορμώ»

—Πρόκειται για ένα λεβέντικο επαναστατικό τραγούδι (που τραγουδιόταν και χορευόταν μάλιστα με λεβέντικους δημοτικούς χορούς), τραγούδι που θύμιζε την προτροπή τής Γαλλικής Μασσαλιώτιδας (Allons enfants de la Patrie…) και που καλούσε σε κοινό επαναστατικό αγώνα όλους τους υπόδουλους λαούς των Βαλκανίων.

—Στρατής Τσίρκας:

«Σαν τραγουδιστής των εθνικών πόθων στάθηκε άφθαστος [ο Ρήγας]. Κανένας ποιητής τής Ελλάδας, ούτε ο Σολωμός με τον ΄Υμνο του, δεν μπόρεσε, ούτε μπορεί να ονειρευθεί τη δόξα τού Ρήγα με το Θούριό του. Από το Κίεβο και την Οδησσό ίσα με την Κρήτη και την Αλεξάντρεια κι από το Μπαντούμ και την Τραπεζούντα ίσαμε τη Βιένη, τη Βενετία και το Παρίσι, ρωμιοί, αράπηδες, Τούρκοι, Βούλγαροι, Βλάχοι, Κροάτες, Αρμένιοι και Ρώσοι, ελληνικά ή μεταφρασμένα, τραγούδησαν Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».

 

— Χριστόφορος Περραιβός Ο  αγωνιστής και ιστορικός τής Επαναστάσεως αφιερώνει την Ιστορία του (1836) στον Ρήγα γράφοντας:

«Δὲν ἀμφιβάλλω ὅτι μίαν ἡμέραν μέλλει τὸ ἔθνος μου νὰ ὑψώσῃ ἀνδριάντα τούτου τοῦ ἥρωος εἰς ὅλας τὰς πόλεις καὶ τριόδους μὲ κρότους, πομπὰς καὶ σέβας, ἀνάλογα τῶν θυσιῶν του».

→ μαρμάρινος ανδριάντας, τού γλύπτη Ιωάννη Κόσσου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1871)

 

• Στο Σύνταγμα τού Ρήγα (που οι βασικές του πολιτειακές αρχές ανάγονται στο γαλλικό Σύνταγμα τού 1793 και τού 1795) προβλέπεται ότι:

«ἡ ῾Ελληνικὴ Δημοκρατία εἶναι μία, μὲ ὅλον ὁποὺ περιλαμβάνει εἰς τὸν κόλπον της διάφορα γένη καὶ θρησκείας καὶ εἶναι ἀδιαίρετη και  ὅλοι οἱ νόμοι καὶ προσταγαὶ γίνονται εἰς τὴν ἁπλῆν τῶν ῾Ελλήνων γλῶσσαν ὡς πλέον εὐκατάληπτον καὶ εὔκολον νὰ σπουδασθῆ ἀπ᾿ὅλα τὰ εἰς τὸ βασίλειον (= κράτος) τοῦτο ἐμπεριεχόμενα γένη».

Το κράτος που εισηγείται ο Ρήγας θα ήταν δημοκρατία και θα στηριζόταν στη λαϊκή κυριαρχία, «στον αυτοκράτορα λαό». Στο διαβαλκανικό κράτος τού Ρήγα

«ὅλοι χωρὶς ἐξαίρεσιν ἔχουν χρέος νὰ ἠξεύρουν γράμματα. ῾Η Πατρὶς ἔχει νὰ καταστήση σχολεῖα εἰς ὅλα τὰ χωρία, διὰ τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ παιδία»

Ο Έλληνας πολίτης ορίζεται ως εξής:   «᾿Εκεῖνος ὁποὺ ὁμιλεῖ τὴν ἁπλῆν ἤ τὴν ἑλληνικὴν [= αρχαίαν] γλῶσσαν καὶ βοηθεῖ τὴν ῾Ελλάδα, ἄς διατρίβῃ καὶ εἰς τοὺς ἀντίποδας […],  εἶναι ῞Ελλην καὶ πολίτης».

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΕΛΛΑΔΑ

Πλατεία Βάθη ή Βάθης;

Δεν υπάρχει πρόσωπο με το όνομα Βάθης

Η περιοχή ονομαζόταν παλαιότερα Βάθεια.

 

«Βάθεια και μεταγ. Βάθη ... Παλαιά τοπωνυμία, προκύψασα από το χαμήλωμα του εδάφους. (Κώστας Μπίρης Αι τοπωνυμίαι της πόλεως και των περιχώρων των Αθηνών)

 

Εμμανουήλ Ροΐδης  «στο κοιμητήριο  της Βάθειας» (Οι αθηναϊκοί δρόμοι, 1896).

 

ΕΤΥΜ Βάθη < Βάθεια,   πιθ.<  αλβ. vathë-a «μαντρί» (επίσης αρβανίτ. vathi «μαντρί»), το οποίο παρασυνδέθηκε με το θηλυκό τού επιθ. βαθύς.

 

ΚΥΠΡΟΣ

Γιατί η κατάληξη -ως στη φράση «αποστολή ταχέως μηνύματος»  είναι λάθος, ενώ γράφουμε βασιλέως, πόλεως και είναι σωστά;  

αιών–αιών-ος  εικών–εικόν-ος    βαθύς βαθέ-ος  *ευγενέ-ος >ευγενούς

πὀλη-ος > πόλε-ως       βασιλη-ος > βασιλέ-ως

 

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

συγχρωτίζομαι

«συναναστρέφομαι, συναντώ και αναμειγνύομαι με κόσμο»

αρχ. < σύν + -χρωτίζομαι < αρχ. χρ-ώς, -ωτός /-οός «δέρμα - σάρκα (τού ανθρώπινου σώματος)»

ΟΜΟΡΡ. χροιά, χρώμα

χροιά < χρο-ια αρχική σημ. «επιδερμίδα + χρώμα» < χρώς, -οός
χρώμα  αρχ. χρῶμα < χρώς, -ωτός αρχική σημ. «επιδερμίδα, επιφάνεια σώματος – χρωματισμός τού δέρματος»

 

 

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

απεχθής ειδεχθής επαχθής

απεχθής και ειδεχθής «προκαλεί αντιπάθεια, αποστροφή» < αρχ. ἔχθος «εχθρότητα, μίσος»

απεχθής  «αντιπαθής, αποκρουστικός»: Η έννοια τού ρατσισμού είναι απεχθής στην κοινωνία

ειδεχθής (αρχ. < εἶδος «μορφή» + ἔχθος) «φρικτός, απαίσιος» για πολύ βίαιες εγκληματικές πράξεις: Το έγκλημα χαρακτηρίστηκε ιδιαζόντως ειδεχθές – ειδεχθής δολοφόνος

επαχθής «δυσβάστακτος» (αρχ. < ἐπι- + ἄχθος): επαχθές δάνειο —επαχθείς όροι συμφωνίας

 

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ     

ΛΑΘΟΣ  [ΓΡΑΜ. 183]: ΜΕΤΟΧΕΣ: ΓΕΝΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΥ  αρσενικό γένος  αντί τού θηλυκού:

των *πληγέντων περιοχών – των *παρόντων συνθηκών – των *τρεχόντων αναγκών – των *συμμετεχόντων αθλητριών – των *απελαθέντων γυναικών...

πληγείς πληγέν → πληγέντων  πληγείσα → πληγεισών

τρέχων τρέχον → τρεχόντων    τρέχουσα → τρεχουσών

ΣΩΣΤΟ: των πληγεισών περιοχών,  των απελαθεισών γυναικών – των τρεχουσών αναγκών – των συμμετεχουσών αθλητριών …

Αυξήθηκε ο αριθμός των απορριφθεισών (όχι *απορριφθέντων) αιτήσεων

Με το ξεκίνημα των ομιλουσών (όχι *ομιλούντων) ταινιών δημιουργήθηκαν νέες απαιτήσεις για τους σκηνοθέτες

 

 

Β΄ ΜΕΡΟΣ

 

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ελληνική γλώσσα  και Χριστιανισμός

—Γλώσσα χριστιανικής θρησκείας  [ΟΧΙ Λατινική → 4. αι. Vulgata]

—Ονομασία (Χριστιανισμός < Χριστός)

—Γλώσσα Ευαγγελίων

—Θ. Λειτουργίας – Υμνογραφίας

—Τρεις Ιεράρχες  [ελληνικά γράμματα + χριστιανική πίστη]

—Σύμβολο τής πίστεως + Κυριακή προσευχή

—Εκκλησίας (Πατριαρχεία Επίσκοποι  Κλήρος)

—ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ ΑΝΔΡΕΣ →  μέγιστοι κλασικοί φιλόλογοι :      Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος (9ος αι.),                

Επίσκοπος Καισαρείας Αρέθας (9-10ος αι.),                                 

Ευστάθιος Θεσσαλονίκης (12ος αι.)

—ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ αγωνίζεται να φωτίσει παιδευτικά το σκλαβωμένο Γένος μέσα από την γλώσσα των βιβλίων                                                    

ΙΕΡΩΜΕΝΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ:   Ευγένιος Βούλγαρις,  Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Άνθιμος Γαζής, Νεόφυτος Δούκας,  Νεόφυτος Βάμβας,  Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων,  κ.ά. άνδρες μεγάλης ελληνομάθειας, δίδαξαν στους νέους τα ελληνικά γράμματα, εκδίδοντας και υπομνηματίζοντας αρχαία κείμενα.

—ΜΟΝΑΧΟΙ αντιγράφουν και διασώζουν τα αρχαία ελληνικά κείμενα

—Πατροκοσμάς, ο Άγιος Κοσμάς ο  Αιτωλός

«Να σπουδάζετε τα παιδιά σας να μαθαίνουν Ελληνικά. Διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την Ελληνική. Και το Γένος μας είναι Ελληνικόν. Κι αν δεν σπουδάσεις Ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβεις εκείνα που ομολογεί η Εκκλησία. Καλύτερα, αδελφέ μου, να έχεις Ελληνικόν Σχολείον εις την χώραν σου παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια»

 

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΚΥΠΡΟΣ

Ακούω ότι είναι λάθος να λέμε «από ανέκαθεν» όπως π.χ. «από ανέκαθεν υποστήριζε αυτή την άποψη». Γιατί;

→αρχ.  -θεν «προέλευση και την αφετηρία, τοπική ή χρονική» : μακρό-θεν, οίκο-θεν, εκεί-θεν, εντεύ-θεν, άνω-θεν, έξω-θεν, εκατέρω-θεν … Συνεπώς, το ανέκαθεν δηλώνει από μόνο του τη χρονική αφετηρία = «από πάντοτε, εξ αρχής». δεν χρειάζεται συμπλήρωση με την πρόθεση από,

 

ΕΛΛΑΔΑ

Ποιο είναι σωστό και γιατί: ανδριάντας (με ν) ή αδριάντας (χωρίς ν);

→ ΣΩΣΤΟ: ανδριάντας (με -ν-) <  αρχ. ἀνδριάς, -άντος < ἀνήρ, ἀνδρός. ΛΑΘΟΣ: *αδριάντας (χωρίς -ν-) —παρασυνδέεται προς το όνομα τού Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (λατ. Hadrianus, πβ. κ. Αδριανούπολη).

 

 

ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

συλλήβδην

«αδιακρίτως, ανεξαιρέτως»

ETYM. αρχ. επίρρ. < θ. συλ-ληβ- (με επιρρ. επίθημα -δην, πβ. κ. άρ-δην, φύρ-δην, μίγ-δην) <  συλλαμβάνω (πβ. συνε-λήφ-θη,  σύλ-ληψις)

 

 

ΕΛΛΗΝΟΓΕΝΕΙΣ

εκκεντρικός

λόγ. [1891] < γαλλ. excentrique < μεσν. λατ. excentricus < ελνστ. ἐκκεντρικός (όρος τής Αστρονομίας) < επίθ. ἔκκεντρος < ἐκ +  αρχ. κέντρον.

ἔκκεντρος κύκλος / σφαῖρα, για ουράνια σώματα με ελλειπτική τροχιά· ειδικότερα «κύκλος που δεν έχει ως κέντρο τη γη»

Η μεταφορική σημ. «ιδιόρρυθμος, αποκλίνων» παρουσιάζεται πρώτα τον 19ο αιώνα στην Αγγλική (αγγλ. eccentric), από όπου μεταφέρθηκε στην αντίστοιχη γαλλ. λέξη

 

ΑΠΟΔΟΣΗ ΞΕΝΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

logistics = διοικητική μέριμνα,  επιμελητεία, εφοδιαστική