Αθήνα 10-6-2022

Ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα στο Συνέδριο Digital Technologies and the Stakes for Representative Democracy

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι από τα Κοινοβούλια της Εσθονίας, της Κύπρου της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μεγάλη χαρά και τιμή σας υποδέχομαι σήμερα στην Αίθουσα Γερουσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου, προκειμένου να ξεκινήσει αυτή η τριήμερη πολιτική και επιστημονική συνεδρίαση με θέμα τις ψηφιακές τεχνολογίες και τι απειλή αντιπροσωπεύουν για τα δημοκρατικά πολιτεύματα, για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.

Είχα την τύχη να διαβάσω πριν ελάχιστες μέρες σε μία αθηναϊκή εφημερίδα, μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη του κ. Alexandre Quintanilha, του Πορτογάλου συναδέλφου και συμφωνώ απόλυτα μαζί του ότι δεν πρέπει να περιοριστούμε βλέποντας τη μία πλευρά των ψηφιακών εξελίξεων και την παρενέργεια που έχουν στο αντιπροσωπευτικό οικοσύστημα, να περιοριστούμε εις την εκφώνηση, ενδεχομένως, επιταφίων για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Όπως καθετί, έτσι και η ψηφιακή επανάσταση η οποία καλπάζει κάθε μέρα και περισσότερο, έχει για τη δημοκρατία τις θετικές πλευρές, έχει και τις προκλήσεις τις οποίες ωστόσο είμαστε σε θέση να τις αντιμετωπίσουμε. Το σημερινό Συνέδριο που ξεκινάει σήμερα, δεν θα είχε νόημα, εάν  το 1780 ένας διαγωνισμός που έγινε από  την Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων του Βερολίνου είχε φέρει αποτέλεσμα. Τι διαγωνισμό είχε κάνει το 1780 η Ακαδημία επιστημών και γραμμάτων του Βερολίνου; Το θέμα του διαγωνισμού, το οποίο το είχε ζητήσει ο Γάλλος εγκυκλοπαιδιστής Ντ' Αλαμπέρ, είχε στόχο να απαντηθεί ένα ερώτημα: «Είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα στο λαό»; Αυτός ήταν ο διαγωνισμός στο Βερολίνο λίγα χρόνια πριν την Γαλλική Επανάσταση.

Το βραβείο ήταν τεράστιο, 50 χρυσά δουκάτα, έλαβαν μέρος  42 σπουδαίοι φιλόσοφοι, επιστήμονες και εγκυκλοπαιδιστές, οι οποίοι απάντησαν σε αυτό το ερώτημα. Ήταν όμως αδιέξοδη η εξέλιξη αυτής της επιβράβευσης, διότι η κριτική επιτροπή μάλλον πελάγωσε και προκειμένου να ξεφύγει από το να πάρει σαφή θέση, μοίρασε τα 50 χρυσά δουκάτα δίνοντας βραβείο σε δύο φιλόσοφους. Σε έναν που απάντησε ότι είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα και σε έναν που απάντησε ότι δεν είναι ωφέλιμο να λέμε ψέματα. Πήρε ο καθένας από 25 χρυσά δουκάτα και έτσι έληξε άδοξα ο διαγωνισμός και καλούμαστε εμείς, χωρίς το έπαθλο των δουκάτων, να το αντιμετωπίσουμε λόγω της τρομακτικής εξέλιξης της ψηφιακής τεχνολογίας και των απειλών που έχει για το αντιπροσωπευτικό σύστημα.

 Επειδή συμβαίνει να πολιτεύομαι πάρα πολλά χρόνια και να εκλέγομαι και την παλαιότερη εποχή που η τεχνολογία δεν ήταν τόσο προχωρημένη στην πολιτική, και τώρα που η τεχνολογία έχει πολιορκήσει πλήρως την πολιτική, θεωρώ ότι η τεχνολογία βασικά αφήνει ανέπαφο τον πυρήνα της πολιτικής. Όταν ένας κυβερνάει καλά, είτε ως πρωθυπουργός, είτε ως δήμαρχος, είτε ως έπαρχος και βελτιώνει τη ζωή των πολιτών, βελτιώνει την οικονομική τους κατάσταση, βελτιώνει την πρόσβασή τους στην Υγεία, στην Παιδεία, προστατεύει το περιβάλλον, είναι δύσκολο οποιαδήποτε ψηφιακή απειλή να τον ταρακουνήσει. Όταν όμως τα πράγματα δεν είναι καλά, τότε η ψηφιακή επίθεση μπορεί να τον διαλύσει, ενώ αν δεν υπήρχε αυτό τότε τα πράγματα μπορεί να ήταν και πιο εύκολα. Νιώθω δηλαδή ότι η ψηφιακή ανάμειξη στην πολιτική είναι για να χειροτερέψει μία κακή εικόνα που υπάρχει, όχι όμως να ανατρέψει μία θετική πραγματικότητα.

Η εποχή μας όμως είναι γεμάτη κρίσεις,  έχουμε την πανδημία, έχουμε το περιβάλλον, στην πραγματικότητα θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το έχουμε παραδεχτεί με τα απομεινάρια του περιβάλλοντος, όχι το περιβάλλον όπως το ξέραμε πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή αναπνέουμε τα απομεινάρια του περιβάλλοντος και μόνο αν το καταλάβουμε αυτό θα μπορέσουμε να το βελτιώσουμε. Τώρα λοιπόν με τις διαρκείς κρίσεις, ο πολιτικός, το αντιπροσωπευτικό σύστημα στη δημοκρατία, γιατί για αυτό μιλάμε, είναι αντιμέτωπος διαρκώς με δυσαρέσκεια, με δυσκολία. Για αυτό και η αποδόμηση του είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρόσφατο έκτακτο Συμβούλιο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενώσεως με θέμα την ουκρανική κρίση και τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρει η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά της Ρωσίας για να την πιέσει στο θέμα της εισβολής στην Ουκρανία, δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι εκτός από την απαγόρευση του πετρελαίου, εκτός από την ενίσχυση της Ουκρανίας, εκτός από το έκτο κύμα των κυρώσεων, υπάρχει, 31 Μαΐου (πριν από λίγες ημέρες), στα Συμπεράσματα, η 17^η παράγραφος, η οποία λέει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να πείσει και άλλες, τρίτες, χώρες να στηρίξουν την Ουκρανία, αλλά θα πρέπει επίσης να πείσει όλους αυτούς να αντιμετωπίσουν το ψευδές ρωσικό αφήγημα και τη χειραγώγηση των πληροφοριών και να αποτρέψουν την αποφυγή και την καταστρατήγηση των κυρώσεων. Η χειραγώγηση λοιπόν των πληροφοριών και το ψευδές αφήγημα είναι πια έντονα μέσα στη ζωή μας, όχι μόνο τοπικά αλλά και γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά. Άρα είναι ένα θέμα το οποίο καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει σύντομα (το 2023) ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, στο οποίο θα επιχειρεί να βάλει σε τάξη όλους αυτούς τους διαδικτυακούς «συντρόφους» μας, να βάλει σε τάξη τη ρητορική μίσους, να βάλει σε τάξη τους αλγόριθμους, να βάλει σε τάξη τον έλεγχο των ψευδών ειδήσεων, και είναι όντως μια φιλόδοξη νομοθεσία. Πιστεύω όμως ότι όλες αυτές οι απόπειρες, τελικά, δεν αρκούν. Γιατί πάντα η επινοητικότητα εκείνων οι οποίοι θέλουν να παραπλανήσουν είναι πολύ πιο μπροστά από την επινοητικότητα εκείνων που θέλουν να εμποδίσουν την παραπλάνηση. Οπότε πάμε πάλι πίσω στα κλασικά. Πάμε πάλι πίσω στα κλασικά ζητήματα της πληροφόρησης.

Ποια είναι η αντίδραση στην παραπληροφόρηση τελικά; Ο μεγαλύτερος Έλληνας ιστορικός της αρχαιότητας, ο Θουκυδίδης, που περιγράφει την αιτία της παρακμής της κλασικής Αθήνας, μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, μας δίνει μια εξήγηση που είναι σαν να έρχεται από το σήμερα κι όχι 2.500 χρόνια πριν. Στην Κέρκυρα, το ωραιότατο νησί που πολλοί ελπίζω να το ξέρετε από τον τουρισμό, στην Κέρκυρα είχε συμβεί ένας πολύ σκληρός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους αριστοκρατικούς και τους δημοκρατικούς. Σκληρότατος εμφύλιος πόλεμος, τραγικός! Και μέσα στις συμφορές του εμφυλίου πολέμου και τα δεινά, ο Θουκυδίδης λέει ότι άλλαζαν την έννοια των λέξεων, για να κάνουν τις λέξεις «υπηρέτες των πράξεών τους».

2.500 χρόνια πριν, τα fake news είναι πάντα παρόντα. Κι όλη αυτή η περιπέτεια η σημερινή δεν διαφέρει ποιοτικά από την εποχή του εμφυλίου της Κέρκυρας. Διαφέρει ποσοτικά, διότι η τεχνολογία έχει δώσει απέραντο πεδίο στην εξάπλωση των fake news. Η βασική άμυνα σε όλα αυτά, και την εποχή του Θουκυδίδη, και την εποχή της Ακαδημίας του Βερολίνου με τα χρυσά δουκάτα, και τη σημερινή εποχή, η βασική άμυνα –δυστυχώς ή ευτυχώς– είναι η παιδεία και το επίπεδο των πολιτών. Εάν οι πολίτες, που τα Συντάγματά μας –και στην Κύπρο και στην Εσθονία και στην Ιταλία και στην Πορτογαλία και σε όλες τις προηγμένες δημοκρατικές χώρες– τους αποκαλούν  «κυρίαρχους», εάν λοιπόν οι κυρίαρχοι πολίτες, τελικά, δεν είναι σε θέση να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ασχοληθούν με την επέλαση όλων αυτών των πληροφοριών και να τις αντιμετωπίσουν κριτικά, τότε καμία ευρωπαϊκή οδηγία, κανένα τριήμερο συνέδριο στην Αθήνα ή στο Ναύπλιο, κανένα workshop, καμία διατριβή διδακτορική, δεν θα αποτρέψει αυτό που μέχρι τώρα αποτρέπεται. Γιατί, παρά τους απαισιόδοξους, οι δημοκρατίες επιζούν. Επιζούν στυγνών δικτατόρων, επιζούν έντονου λαϊκισμού και δημαγωγίας, πιστεύω πως τελικά θα επιζήσουν και των fake news.

Ο Επίχαρμος ήταν ένας Έλληνας κωμικός ποιητής, ο οποίος σταδιοδρόμησε στις Συρακούσες. Ο μύθος της παγκοσμιοποίησης, ξέρετε, δεν ισχύει. Οι άνθρωποι πάντα άνοιγαν τους ορίζοντές τους και πάντα αντιμετώπιζαν τις προκλήσεις του περιβάλλοντος ταξιδεύοντας. Φαντασθείτε να είσαι Έλληνας ποιητής στις Συρακούσες πριν 2.500 χρόνια! Εκεί λοιπόν ο Επίχαρμος είχε πει ότι οι πολίτες πρέπει να θυμούνται πως πρέπει να είναι «νηφάλιοι και δύσπιστοι». Πρέπει να είναι ήρεμοι και κριτικοί. «Νάφε και μέμνασο απιστείν» ήταν η σύσταση του Επιχάρμου 2.500 χρόνια πριν. Νομίζω πως και οι ευρωπαϊκές οδηγίες, και η δική μας συμβολή, και η καταπολέμηση των fake news μέσω ειδικών αλγορίθμων και νομοθεσιών θα βοηθήσουν σε αυτή τη σύγχρονη μάστιγα. Αλλά νομίζω πως τελικά η πιο χρήσιμη συμβουλή έρχεται από τις Συρακούσες κι έναν κωμικό ποιητή: «Να είσαι νηφάλιος και δύσπιστος».

Σας καλωσορίζω και σας εύχομαι να είστε νηφάλιοι και δύσπιστοι!

 

 

Επιστροφή