Ομιλίες Προέδρου Βουλής

11/11/2019

Ομιλία Κωνσταντίνου Αν.Τασούλα, Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων στο Πνευματικό Κέντρο Ιωαννίνων επ’ευκαιρία κοινής εκδηλώσεως του Δήμου Ιωαννιτών και των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» με θέμα: «Τα Γιάννενα και η νεοελληνική αναγέννηση».

Κύριε συνάδελφε, κύριε εκπρόσωποι του Πανεπιστημίου, εκλεκτό πάνελ ομιλητών, κύριε Καρακούση, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι,

Σήμερα, μία ιστορική εφημερίδα της χώρας, η διάρκεια ζωής της οποίας βαδίζει πλησίστια προς τα 100 χρόνια, αποφάσισε να πραγματοποιήσει το πρώτο αφιέρωμα ενός ενδιαφέροντος οδοιπορικού ανά την Ελλάδα, στην πόλη μας, στα Γιάννενα.
Μια εφημερίδα, το «Βήμα»,  ένα εκδοτικό συγκρότημα, «Alter ego» -όπως είναι η σύγχρονη ονομασία του- , αποφάσισε να ξεκινήσει την εκ νέου επαφή του με τη χώρα, με τον κόσμο, με το αναγνωστικό κοινό μέσω ενός αφιερωματικού οδοιπορικού, το οποίο αναδεικνύει την επαφή του ιστορικού τύπου της χώρας μας με τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο μας και του έδωσαν το σημερινό χαρακτήρα. Και όχι μόνο του έδωσαν τον σημερινό χαρακτήρα αλλά του δίνουν και τις προοπτικές. Γιατί οι προοπτικές μετράνε σήμερα περισσότερο από καθετί.
Ο προεπαναστατικός διαφωτισμός κι ο ευεργετισμός είναι δύο παράγοντες αποφασιστικοί που, μαζί με άλλους παράγοντες, έπλασαν και γέννησαν το ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος. Και δεν έγινε ούτε αιφνίδια, ούτε ανεξήγητα αυτό το φαινόμενο του Διαφωτισμού και του ευεργετισμού εδώ στον τόπο μας.
Όταν η Δ´Σταυροφορία κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη το 1204, αξιόλογες οικογένειες της Βασιλεύουσας βρήκαν καταφύγιο στο πολίδιον, τότε, των Ιωαννίνων. «Σώτειρα κιβωτός» ήταν τα Γιάννενα, τότε, για εκείνες τις επιφανείς, αριστοκρατικές, φιλακόλουθες, ιστορικές οικογένειες του Βυζαντίου που κατέφυγαν εδώ. Και τότε άρχισε μία πορεία η οποία παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι η Μεγάλη Ιδέα δεν εκπέμφθηκε μετά την πτώση του Βυζαντίου, μετά την πτώση της Κωσταντινουπόλεως, μετά το 1453. Η Μεγάλη Ιδέα ως προανάκρουσμα εκπέμφθηκε μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από την Δ´ Σταυροφορία.
Η αυτοκρατορία της Νίκαιας, που ήταν ένα μέρος του τρίπτυχου των αυτοκρατοριών που διασκορπίστηκαν μετά την άλωση από τους σταυροφόρους (Ήπειρος, Τραπεζούντα, Νίκαια), ήταν η περιοχή από την οποία  εκπέμφθηκε η πρόδρομος εκδήλωση της Μεγάλης Ιδέας από τον Θεόδωρο Λάσκαρι  στο Λόγο του Θρόνου.  «Και των πατρίδων αύθις λαβόμεθα ων λανθάνοντες απέσφαιρίσθημεν». «Και τις πατρίδες θα ξανακερδίσουμε που χάσαμε από δικά μας λάθη» είπε ο Θέοδωρος Λάσκαρις στο Λόγο του Θρόνου στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Και αυτή η φράση αποτελεί την πρόδρομη εκδήλωση της Μεγάλης Ιδέας. Και άρχισε από τότε, πριν την Άλωση, αυτή η προετοιμασία η οποία είχε διάφορες φάσεις και διάφορα σκέλη.
Όταν τα Γιάννενα κατελήφθησαν από τον Σινάν Πασά το 1430 αναίμακτα και έγιναν συνεννόησεις, και υπήρξαν προνόμια, είχαν χίλιους (1000) κατοίκους. Τριάντα χρόνια πριν από την επανάσταση του ´21, το 1790, τα Γιάννενα είχαν τριάντα χιλιάδες (30.000) κατοίκους και μέσα σ’ αυτό το διάστημα μέσω της παιδείας, μέσω της στρατιωτικής προπαρασκευής, μέσω της γαιοκτησίας, μέσω δηλαδή το να έχεις περιουσία, μέσω της αυτοδιοικήσεως, μέσω πολλών παραμέτρων προετοιμάστηκε η παλιγγενεσία. Και ήταν  Γιαννιώτες ποιμένες που εκμεταλλεύτηκαν Βενετσιάνικες πόλεις -τη Μεθώνη, την Κορώνη, τη Ναύπακτο, τη Μονεμβασιά, μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και μετά την άλωση των Ιωαννίνων,  και διαπεραιώθηκαν στο Λιβόρνο, στη Νάπολη, στη Βενετία κυρίως. Αυτές οι οικογένειες και άλλες ελληνικές που κατέφυγαν εκεί, διέπρεψαν και αρκετές από αυτές έγιναν τυπογράφοι. Ο Θεοδοσίου, ο Γλυκύς, ο Σάρρος.  Άλλοι πέτυχαν στον πνευματικό τομέα ή στο εμπόριο και σε ανταπόδοση αυτής της επιτυχίας, φρόντισαν και ίδρυσαν σχολές στα Γιάννενα. Υπήρξε μια περίοδός που σε μια μόνο απ´τις σχολές των Ιωαννίνων δίδασκαν τρία απίστευτα, κορυφαία πνεύματα: ο Βούλγαρης, ο Ανθρακίτης και ο Ψαλλίδας. Δίδασκαν και οι τρείς στις σχολές των Ιωαννίνων οι οποίες και προετοιμασαν το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, κατά την προσφυή έκφραση του Κ. Θ. Δημαρά, συνεργάτη επί σειρά ετών του Βήματος στις περίφημες επιφυλλίδες.
Όταν έπεφτε η Πόλις, κι έπεφτε μαραζωμένη οικονομικά και στρατιωτικά, όπως λέει ο Κωστής Παλαμάς
«Και ήταν οι καιροί που η Πόλη
πόρνη σε μετάνοιες ξενυχτούσε
και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε,
και καρτέραγ’ ένα μακελάρη
Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρη» ,
όταν η Πόλη, λοιπόν, κλονισμένη στρατιωτικά και οικονομικά έπεφτε, υπήρχε μία παράδοξη αντινομία σε αυτήν την πτώση. Ήταν η εποχή που οι πνευματικές δυνάμεις του Βυζαντίου -του συρρικνωμένου Βυζαντίου- ήταν σε απίστευτη άνθιση και παρά την πτώση την στρατιωτική, την οικονομική της Κωσταντινουπόλεως,  αυτή η πνευματική άνθιση, που ήταν σε αντίθετη πορεία από τις άλλες πορείες που συνετέλεσαν στην πτώση, διακτινίστηκε και φώτισε την Δύση.  Και πήραν τη σκυτάλη άλλες περιοχές: η Μοσχόπολη, η Χίος, η περιοχή της Δημήτσανας τα Αμπελάκια, τα Γιάννενα σημαιοφόροι, και μπόρεσαν μέσω της πνευματικής αναγέννησης να συνδράμουν εις την καθιέρωση της ιδεολογίας της παλιγγενεσίας. 
Η λέξη «ανεξιθρησκεία» είναι λέξη που την έπλασε ο Βούλγαρης, η λέξη «πολιτισμός» είναι λέξη που την έπλασε ο Κοραής. Και αυτές οι λέξεις που πλάστηκαν την περίοδο του Νεολληνικού Διαφωτισμού δείχνουν ότι στα βάθη των συνειδήσεων της κοινωνίας γινόταν μία μεγάλη προεργασία, μία μεγάλη αλλαγή. Και τα Γιάννενα ήταν πρωτοπόρα.
Τελειώνω τονίζοντας ότι παράλληλα με το θέμα της πνευματικής αναγέννησης ήταν και το φαινόμενο του ευεργετισμού. Αλλά πως να τολμήσεις να το περιγράψεις όταν το 1950, πρίν 70 χρόνια, ο Ηρακλής Αποστολίδης, σε μια εξαιρετική ομιλία του, είχε πει τα εξής για τον ευεργετισμό : «Πρώτο φέγγος στο στερέωμα της ελληνικής αναγεννήσεως ανεδείχθη ο αστερισμός των εμπόρων που ήταν η πιο επιτυχής, η πιο ρωμαλέα, η πιο θαυμαστή σύγκρασις του μεσευρωπαίου και  ανατολίτου εμπόρου με τον ιδιοτυπότατον έμπορο της ελληνικής φιλογένειας. Γιατί θα ήταν άδικος εκείνος που δεν θα επεσήμανε τις καταβολές  του στον αρχαιοελληνικό αποικισμό, την αλεξανδρινή εκπολίτιση, τη διδασκαλία των πατέρων περί πλούτου, τη βυζαντινή ευποίια, τη φαναριώτικη φιλανθρωπία, αλλά μάταια θα απεπειράτο με αυτές να εξήγησει γενετικά το εξαίσιο εκείνο πλάσμα της ελληνικής αναγεννήσεως,  χωρίς το δυνατό και νεογόνο ζύμωμα που συνετελέσθη προς το σκλαβωμένο γένος.
Βέβαια η φιλογένεια αυτή βγήκε μέσα από τη σκλαβιά. Μα γιατί δε βγήκε από τη σκλαβιά τόσων άλλων λαών, γιατί δεν διατηρήθηκε και μετά την απελευθέρωσή τους, σε άλλους λαούς; Ένας Ζωσιμάς, επιτέλους, μπορεί σαν εκρηξιγενές φαινόμενο να ξεπηδήσει από παντού. Οι Ριζάραι,  όμως, οι Καπλάναι, οι Τοσίτσαι, οι Αρσάκαι, οι Βαρβάκαι, οι Σταύροι, οι Στουρνάραι,
οι Μαρούτσοι, οι Δομπόλαι, οι Ζάππαιοι, οι Αβέρωφ, οι, οι, από που; Πως αν μια ανεξάντλητη εθνική μήτρα δε τους κυοφορούσε διαρκώς».
Αυτό λοιπόν το ανυπέρβλητο φαινόμενο του ευεργετισμού,  σε συνάρτηση με το φαινόμενο του διαφωτισμού, σε συνάρτηση με το φαινόμενο του κλεφταρματολισμού, σε συνάρτηση με το φαινόμενο της παρακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας τον 17ο αιώνα μετά τις ήττες που δέχθηκε  από Αυστριακούς, Πολωνούς, Ρώσους, το φαινόμενο του εμπορίου, το φαινόμενο του εφοπλισμού, όλα αυτά μαζί προετοίμαζαν την εθνική παλιγενεσία.
Και σήμερα, εδώ, στα Γιάννενα ξαναθυμόμαστε τη  συμβολή της σώτειρας κιβωτού,  της πατρίδος μας, δηλαδή, στην απελευθέρωση του γένους, που από σώτειρα κιβωτός μετετράπη σε δεύτερη Αθήνα και σε Ελλάδος παίδευση, όπως την αποκάλεσαν αυτόι που θαύμασαν τις σχολές της και τα αποτελέσματα αυτής της εκπαίδευσης στην καλλιέργεια μίας απελευθερωτικής και εκσυγχρονιστικής ιδεολογίας.
Το «Βήμα» υπήρξε το alter ego του Κόμματος των Φιλελεύθερων όταν πρωτοκυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του ´22. Και πρωτοκυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του ´22 σε μια εποχή που , για ακούστε, ποιά ονόματα συγκροτούσαν την επιτελική του ομάδα, εκτός από τον ιδρυτή
Δημήτριο Λαμπράκη. Ήταν ο Καραπάνος, ήταν ο Ρέντης, ήταν ο Διομήδης,  ήταν ο Εξηντάρης, ήταν διακεκριμένες προσωπικότητες της πολιτικής και του πνεύματος που πλαισίωσαν αυτή την εφημερίδα, η οποία αφοσιώθηκε εν συνεχεία στην απόφαση της επιστροφής του Ελευθερίου Βενιζέλου και συνέβαλε στην τελευταία τετραετία του αλλά και σε άλλες εκσυγχρονιστικές προσπάθειες της χώρας.
Αυτή η εφημερίδα εκτός από alter ego του Κόμματος των Φιλελεύθερων την εποχή που ιδρύθηκε, φιλοδόξησε,και εν πολλοίς πέτυχε, να αποτελέσει και το alter ego των εκσυγχρονιστικών δυνάμεων της χώρας. Εκείνων οι οποίες έβλεπαν την Ελλάδα και την ήθελαν στραμμένη προς την Δύση, προς το νεωτερισμό, προς την πρόοδο. Και συνέβαλε το συγκρότημα αυτών των εφημερίδων, που σήμερα κάνει μια επανεκκίνηση μετά από μία περίοδο δοκιμασίας, συνέβαλε σε αυτό που ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πάντα θεωρούσε σημαντικό για τα πολιτικά ζητήματα της χώρας. Εάν το Σύνταγμα, έλεγε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής,  είναι ο σκελετός της πολιτείας, τα κόμματα, ο λαός και ο Τύπος είναι η σάρκα και το αίμα
της. Και αν η σάρκα και το αίμα της Δημοκρατίας και του πολιτεύματος δεν είναι σταθερά, δεν είναι σφριγηλά, δεν είναι υγιή τότε κανένα Σύνταγμα με τις λέξεις του δεν μπορεί να βοηθήσει τη χώρα να πάει μπροστά.
Λίγα χρόνια πριν την επανάσταση του ´21 ο Κοραής, σημαιοφόρος του προεπαναστατικού διαφωτισμού, είχε πει το εξής: « Ή είναι βέβαιο ότι προετοιμάζεται η αναγέννηση της Ελλάδος ή τίποτα δεν είναι βέβαιο σ’αυτό τον κόσμο». Σήμερα, εδώ, που τιμούμε την ιστορία και την προοπτική των Ιωαννίνων, την ιστορία και την προοπτική του «Βήματος» και όλου του εκδοτικού αυτού συγκροτήματος, σήμερα, μετά την περιπέτεια και την δοκιμασία μίας δεκαετίας, χάρη στο που πατάμε -και σήμερα θα δούμε που πατάμε, στην ιστορία μας- μπορούμε παραφράζοντας τον Κοραή να πούμε: ότι «ή η  Ελλάδα θα ξαναγεννηθεί ή τίποτα δεν είναι βέβαιο σε αυτόν τον κόσμο!».

Επιστροφή