Ομιλίες Προέδρου Βουλής
Αθήνα, 5 Μαΐου 2022
Ομιλία του Προέδρου της Βουλής στο Διεθνές Συνέδριο «Σύνταγμα- Οικονομία – Ευρώπη» του Ιδρύματος Θεμιστοκλής και Δημήτρης Τσάτσος- Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου.
«Σύνταγμα, Οικονομία και Ευρώπη, αυτές οι τρεις περιεκτικότατες λέξεις θα έλεγε κανείς ότι αποτελούν το θεσμικό σκευοφυλάκιο της συνολικής υπάρξεως μας». Αυτό τόνισε ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, στον εναρκτήριο χαιρετισμό του στο Διεθνές Συνέδριο του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλής και Δημήτρης Τσάτσος, που διεξάγεται στις 5 και 6 Μαϊου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τελεί υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων.
Ο κ. Τασούλας επεσήμανε ότι όλη η ύπαρξή μας χωράει στις λέξεις Σύνταγμα –Οικονομία – Ευρώπη. «Το Σύνταγμα είναι η νομική πλαισίωση του κρατικού φαινομένου, η οικονομία είναι η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας και η Ευρώπη είναι ο γεωπολιτικός, γεωστρατηγικός χώρος μέσα στον οποίο η Ελλάδα, πράττοντας άλλοτε «κεχαρισμένα τοις θεοίς», άλλοτε με λάθη και αστοχίες, επιδιώκει να κατοχυρώσει τη θέση της, να διευρύνει τα δικαιώματά της και να διασφαλίσει την προκοπή των πολιτών της».
Επεσήμανε ακόμη ότι στις μέρες μας με οδηγό το τρίπτυχο Σύνταγμα –Οικονομία – Ευρώπη «χρειάζεται ενίσχυση όλων των μηχανισμών που μετατρέπουν τη γνώμη σε πράξη, γιατί από δω και πέρα οι κρίσεις θα είναι μέρος της ζωής μας και οι αποφάσεις θα πρέπει να παίρνονται γρηγορότερα και με πιο έντονο τρόπο, ώστε να μπορέσουμε να πλάσουμε το μύθο της ζωής μας, υπό τη σκιά του ισχύοντος Συντάγματος μέσα στο χώρο της Ευρώπης και μέσα σε μια ελεύθερη οικονομία την οποία προστατεύει αυτό το Σύνταγμα.»
Κλείνοντας επεσήμανε ότι με βάση το ισχύον Σύνταγμα και χωρίς καμία παρέκκλιση πορεύτηκε η Ελλάδα στις απανωτές κρίσεις των τελευταίων ετών, εστιάζοντας στο παραδειγματικό τρόπο του λειτούργησε η Βουλή την περίοδο της πανδημίας, που ήταν πρωτόγνωρη στη σύγχρονη εποχή.
Ολόκληρη η Ομιλία του:
Εναρκτήρια ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα στο Διεθνές Συνέδριο: «Σύνταγμα-Οικονομία-Ευρώπη», του Ιδρύματος Θεμιστοκλής και Δημήτρης Τσάτσος - Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου.
Αθήνα 5 Μαΐου 2022
Κύριε Υπουργέ, κύριε Διοικητά της Τραπέζης της Ελλάδος, κύριε Πρόεδρε του Ελεγκτικού Συνεδρίου, κυρίες και κύριοι.
Είναι προφανές ότι η Βουλή των Ελλήνων ευλόγως έθεσε υπό την αιγίδα της αυτό το διεθνές συνέδριο του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου- Ίδρυμα Θεμιστοκλής και Δημήτρης Τσάτσος, γιατί όπως ακούσατε από τον κ. Κοντιάδη μόλις προηγουμένως, αλλά και όπως είδατε από αυτή την πολύ κατατοπιστική περιήγηση στο πλούσιο έργο του Ιδρύματος, όλοι οι στόχοι του Ιδρύματος θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είναι και πολιτειακοί στόχοι, με πυρήνα και απαύγασμα αυτών των στόχων, την εξοικείωση των νέων με τις κατακτήσεις και τις προοπτικές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Όλη αυτή, λοιπόν, η συνταγματική εκπαίδευση, η οποία γίνεται από ένα Ίδρυμα υψηλού επιπέδου αφορά εις την πρόθεση και του Ελληνικού Κοινοβουλίου να συνδράμει εις τους ίδιους στόχους, οι οποίοι τελικώς είναι στόχοι που έχουν να κάνουν με το πολίτευμα της χώρας, με την προστασία του, με τη μακροημέρευση του και με την επίτευξη των στόχων του. Ευρώπη, οικονομία και σύνταγμα, αυτές οι τρεις περιεκτικότατες λέξεις θα έλεγε κανείς ότι αποτελούν το θεσμικό σκευοφυλάκιο της συνολικής υπάρξεως μας. Όλη η ύπαρξή μας χωράει σε αυτές τις τρεις λέξεις. Το Σύνταγμα είναι η νομική πλαισίωση του κρατικού φαινομένου, η οικονομία είναι η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας και η Ευρώπη είναι ο γεωπολιτικός, γεωστρατηγικός χώρος μέσα στον οποίο η Ελλάδα, πράττοντας άλλοτε «κεχαρισμένα τοις θεοίς», άλλοτε με λάθη και αστοχίες, επιδιώκει να κατοχυρώσει τη θέση της, να διευρύνει τα δικαιώματά της και να διασφαλίσει την προκοπή των πολιτών της. Αυτές λοιπόν οι τρεις περιεκτικότατες λέξεις περιέχουν όλη τη ζωή μας. Αυτό το ειδικότερο θέμα του συνεδρίου, δηλαδή η συσχέτιση της οικονομίας με τους θεσμούς και η θεσμική διευκόλυνση της οικονομικής δραστηριότητας, η καταπολέμηση του φαινομένου του συνταγματικού λαϊκισμού, που αποτελεί μία παράμετρο μόνο του φαινομένου του λαϊκισμού, είναι όλα αυτά ένας στόχος που τα τελευταία χρόνια τα χρόνια των απανωτών κρίσεων, τα χρόνια που οι κρίσεις κινδυνεύουν να θεωρηθούν πλέον σαν η νέα μας ενοχλητική κανονικότητα, είναι στόχοι που πρέπει να τους έχει κάθε δημοκρατικός πολίτης προκειμένου να διευκολύνει τον εαυτό του και την κοινωνία στο να βαδίσει με στέρεα βήματα προς το μέλλον. Η σημασία της οικονομίας και του οικονομικού συστήματος, θα έλεγα, έχει διαδεχθεί στο ισχύον Σύνταγμα τη σημασία του πολιτειακού και κοινωνικού καθεστώτος, όπως το αποκαλούσε το Σύνταγμα του 1952 στην περίφημη παράγραφο 100, που απαιτούσε από τους δημόσιους υπαλλήλους και λειτουργούς να εμφορούνται από τα εθνικά ιδεώδη και η ιδεολογία τους να μην αντίκειται στο πολιτειακό και κοινωνικό καθεστώς. Τα πράγματα έχουν απαλυνθεί, σήμερα η αξίωση δεν αφορά σε καθεστώς, η αξίωση νομιμοφροσύνης αφορά στο σύνταγμα και σε αφοσίωση προς την πατρίδα που είναι πολύ πιο περιεκτικά και πολύ πιο συμβατά με την εποχή μας. Ωστόσο στη θέση του λεγόμενου πολιτειακού ή κοινωνικού καθεστώτος η οικονομική διακυβέρνηση έχει σήμερα έναν, θα έλεγα, ισόπαλη ρόλο χωρίς φυσικά τους αμυντικούς μηχανισμούς προστασίας, που είχαν πριν τη δικτατορία στη χώρα μας, αυτές οι αρχές, αυτές οι αξίες . Το άρθρο 5 του συντάγματος που καθιερώνει την ελευθερία της οικονομικής δραστηριότητας, το άρθρο 106 του συντάγματος που δίνει έναν ισχυρό ρόλο στο κράτος, το οποίο άρθρο 106 μπορεί να περάσει και μια περίοδο θεσμικής ανάπαυλας, δεν σημαίνει δηλαδή ότι επειδή το κράτος έχει δικαίωμα να παρεμβαίνει έντονα στην οικονομία αυτό πρέπει οπωσδήποτε να το ασκεί, αλλά αυτό έχει να κάνει για να λεηλατήσω μια ωραία έκφραση του κ . Κοντιάδη έχει να κάνει με την προσαρμοστικότητα και την ανθεκτικότητα του συντάγματος, το οποίο έχει διατυπώσεις οι οποίες άλλοτε μπορούν να εφαρμοστούν, άλλοτε μπορούν να είναι σε αγρανάπαυση και να επιστρατεύονται ανάλογα με τις περιστάσεις. Τα άρθρα 22 και 17 που προστατεύουν την ιδιοκτησία και την εργασία είναι άρθρα τα οποία κατοχυρώνουν όχι το πολιτειακό σύστημα, όσο το οικονομικό σύστημα της χώρας, το οποίο είναι ο κοινωνικός φιλελευθερισμός. Το σύστημα της ατομικής πρωτοβουλίας, η οποία ωστόσο προσκρούει κατά τρόπο ανυπέρβλητο στο σύνταγμα, στα χρηστά ήθη και στα δικαιώματα των άλλων. Αυτό το σύστημα είναι και το σύστημα το οποίο υπάρχει στην Ευρώπη. Τα λεγόμενα κριτήρια της Κοπεγχάγης προκειμένου μια χώρα να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή το κράτος δικαίου, το κοινοτικό κεκτημένο και η λειτουργούσα οικονομία της αγοράς ικανής εις το να αντιμετωπίζει τις ανταγωνιστικές πιέσεις. Αυτά τα κριτήρια λοιπόν συνάδουν με την οικονομική διακυβέρνηση και τον οικονομικό προσανατολισμό που δίνει το σύνταγμά μας στην οικονομία μας. Και ο ευρωπαϊκός χώρος είναι η γεωγραφική περιοχή μέσα στην οποία καλούμεθα να ασκήσουμε αυτό το άθλημα με τρόπο παραγωγικό και χρήσιμο. Το Σύνταγμα το οποίο άλλαξε πρόσφατα, σε όχι εκτεταμένη μορφή, αλλά σε ουσιαστική μορφή με την αναθεώρηση του 2019, το Σύνταγμα λοιπόν είναι ένας μηχανισμός μέσα από τον οποίο πραγματώνεται οι πολιτειακές και διοικητικές λειτουργίες και διαφυλάσσονται τα δικαιώματα των πολιτών. Το Σύνταγμα μπορεί, για να δανειστώ τον χαρακτηρισμό ενός σπουδαίου Αμερικανού συνταγματολόγου του Richard A. Posner, ο οποίος έγραψε ένα σπουδαίο βιβλίο με τίτλο «Πραγματισμός, δίκαιο και Δημοκρατία», μπορεί να είναι είτε Οδυσσέας, είτε Αχιλλέας. Το σύνταγμα που είναι Αχιλλέας (δανείζεται λέξεις από την από τον Όμηρο ο Πόσνερ), είναι ένα σύνταγμα επιβολής, άτεγκτο, μονοκόμματο που μπορεί «να σπάει τα μούτρα του», για να χρησιμοποιήσω μία απρεπή έκφραση σε ένα τόσο υψιπετές περιβάλλον, κυριολεκτικά υψιπετές, αλλά υπάρχει ως απάντηση και διέξοδος και το σύνταγμα Οδυσσέας, το σύνταγμα δηλαδή της προσαρμογής, των θεσμικών κοιτασμάτων που περιμένουν για να αξιοποιηθούν σε ώρες κρίσεως, αλλά και το σύνταγμα της δικαστικής και πολιτικής επινοητικότητας, που μπορεί να διευρύνει το περιεχόμενό του με τρόπο θεμιτό, χωρίς να παραβιάζεται ανάλογα με τις περιστάσεις. Αυτό το σύνταγμα ο Οδυσσέας, το ανθεκτικό σύνταγμα, κύριε Κοντιάδη, για να λεηλατήσω και πάλι μια δική σας ωραία έκφραση από ένα ενδιαφέρον βιβλίο που εκδώσατε, αυτό το ανθεκτικό και προσαρμοστικό σύνταγμα πιστεύω είναι αυτό, το οποίο μας διευκόλυνε την τελευταία δεκαετία των απανωτών κρίσεων, να χειριστούμε συνταγματικά όλες μας τις δοκιμασίες και όλες μας τις περιπέτειες, χωρίς να καταφύγουμε στο δίκαιο της ανάγκης ή σε αναστολή διατάξεων, όπως λόγου χάρη έγινε στην περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μπορέσαμε να αντιμετωπίσουμε απανωτές, επαναλαμβάνω, κρίσεις, συγκλονιστικές, που δεν μπορούσε κανείς να τις προβλέψει, χωρίς καμία συνταγματική παραβίαση. Και όλα αυτά δικαστικά επιβεβαιωμένα σε ανώτατο επίπεδο. Είχαμε διαδοχικές, εκλογές αλλαγές κυβερνήσεων με διαφορετικό προσανατολισμό και κοσμοθεωρία, διαδοχικούς πρωθυπουργούς, κοινωνική ένταση απίστευτη. Σήμερα είναι η δραματική επέτειος της απώλειας τεσσάρων ζωών στη Μαρφίν, η μία από τις εργαζόμενες ήταν έγκυος στον τέταρτο μήνα. Είχαμε λοιπόν δραματικές εξελίξεις στο κοινωνικό πεδίο, υπερένταση στο πολιτικό πεδίο, χωρίς ωστόσο αυτό να συνεπιφέρει και τραυματισμό της συνταγματικής διαδικασίας. Και με αυτό το Σύνταγμα, με αυτό τον μηχανισμό συνεχίζουμε να πορευόμαστε και στις επόμενες κρίσεις, στην κρίση της πανδημίας, μέσα στην οποία κρίση αμήχανοι αρχικά, αλλά όχι τελικά απροσάρμοστοι, απροετοίμαστοι δηλαδή αλλά όχι απροσάρμοστοι, την αντιμετωπίσαμε και καταφέραμε και στο Κοινοβούλιο να λειτουργήσουμε προφυλαγμένοι και παραδειγματικά. Και σας θυμίζω εδώ, ανοίγοντας μια παρένθεση, ότι τις πρώτες εβδομάδες, τους πρώτους μήνες της εμφάνισης της πανδημίας, όταν υπήρχαν συγκεκριμένες προτάσεις να κλείσει εντελώς η Βουλή, λόγω της δικαιολογημένης ανθρώπινης φοβίας και απειλής που νιώθαμε για την εξάπλωση της ασθένειας, η βουλή οργανώθηκε άλλαξε τον Κανονισμό της. Λειτούργησε ακόμη και με 6 βουλευτές στην Ολομέλεια, με το τεκμήριο του αριθμού των βουλευτών που καθένας ως μέλος κόμματος εκπροσωπούσε, και έτσι ξεπεράσαμε αυτή τη δοκιμασία χωρίς να κάνουμε το χατίρι στην εκπομπή ενός μηνύματος απαισιοδοξίας, παραίτησης και φοβίας, προς την κοινωνία που εκείνη τη στιγμή από τον ύπατο θεσμό της δημοκρατίας, δηλαδή το Κοινοβούλιο περίμενε ένα παράδειγμα, μια καθοδήγηση και μια σωστή συμπεριφορά. Και όλα αυτά τηρώντας επαναλαμβάνω και τις συνταγματικές διατάξεις και τον Κανονισμό της Βουλής. Σήμερα το μεσημέρι στη Διάσκεψη των Προέδρων θα αποφασίσουμε, ακολουθώντας την γενικότερη πολιτική, το άνοιγμα και πάλι της Βουλής συνολικά χωρίς αριθμητικό περιορισμό των μελών της, με την προστασία μόνο της ιατρικής μάσκας η οποία θα παραμείνει για ένα διάστημα ακόμη. Περάσαμε λοιπόν όχι αβρόχοις ποσίν, αλλά συνταγματικά αβρόχοις ποσίν και αυτήν τη δοκιμασία. Και είμαστε λοιπόν, μέσα από αυτό το ενδιαφέρον τρίπτυχο, που θα αναπτυχθεί από εκλεκτούς ομιλητές, μπροστά στη νέα εποχή, η οποία δοκιμάζεται από μία ακόμη κρίση, την κρίση της κτηνώδους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, για να συμπληρωθεί αυτή η διαδοχή κρίσεων, μετά τη δημοσιονομική, μετά το Brexit, μετά την πανδημία ήρθε και ο πόλεμος και για να δικαιωθούν ενδεχομένως κάποιοι, οι οποίοι μας προειδοποιούν με έναν τρόπο, θα έλεγα, απαισιόδοξο αλλά όχι και ανυπόστατο φοβάμαι, ότι η κρίση θα είναι από δω και πέρα η νέα μας κανονικότητα και θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε γοργές και αποτελεσματικές αντιδράσεις.
Και έρχομαι στο κλείσιμο του χαιρετισμού μου λέγοντας ότι αυτό το πλαίσιο αυτό το σκευοφυλάκιο της ζωής μας, το θεσμικό και πρακτικό σκευοφυλάκιο, το τρίπτυχο αυτό σκευοφυλάκιο Ευρώπη – Σύνταγμα - Οικονομία έχει όλον τον θεσμικό εξοπλισμό κατά τη γνώμη μου και όλη την ευελιξία και όλη την προσαρμοστικότητα για να ανταποκριθεί στις κρίσεις. Αυτό το οποίο πρέπει να προσθέσουμε είναι κάτι το οποίο είδα σε ένα βιβλίο του Stephen Hawking, με έναν τίτλο θα έλεγα αρκετά αισιόδοξο «Σύντομες απαντήσεις σε δύσκολες ερωτήσεις». Στο βιβλίο του Χόκινγκ σε μία ερώτηση για το μέλλον του κόσμου, η απάντηση του ότι παλιότερα η ανακάλυψη της φωτιάς έλυσε πολλά προβλήματα αλλά προκάλεσε και πυρκαγιές, ώσπου ήρθε ο πυροσβεστήρας. Μετά η τεχνολογία η πυρηνική εξέλιξη, οι βιολογικές και γενετικές εξελίξεις είναι πολύ πιο τρομακτικές, γιατί αν αυτά ξεφύγουν δεν υπάρχει πυροσβεστήρας, αν γίνει ένα λάθος δεν υπάρχει πυροσβεστήρας γι αυτά. Και καταλήγει για να διαψεύσει τον τίτλο του βιβλίου, ότι για όλα αυτά χρειαζόμαστε σύνεση. Αλλά ποιος σας είπε ότι είναι εύκολη απάντηση η σύνεση στις δύσκολες ερωτήσεις, όπως μας παραπλανά ο τίτλος αυτού του βιβλίου. Η σύνεση λοιπόν είναι ένα στοιχείο το οποίο δεν υπάρχει εις το Σύνταγμα, υπό την έννοια της μετάδοσης, ούτε εις την πολιτική, ούτε εις την Ευρώπη. Η σύνεση έχει να κάνει με την ευθύνη του κάθε πολίτη, με την ευθύνη του κάθε πολιτικού συστήματος πώς διαχειρίζεται τους θεσμούς, πώς διαχειρίζεται τον εαυτό του, πώς διαχειρίζεται την πολιτική διαδικασία. Στην πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση υπεβλήθη μία πρόταση να αλλάξουμε το άρθρο των κοινωνικών δικαιωμάτων. Είναι το άρθρο 21, αν δεν κάνω λάθος, το οποίο μιλάει για το δικαίωμα στην υγεία, με ένα λακωνικό τρόπο και λέει ότι «το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών» και υπεβλήθη μια πρόταση να αλλάξει αυτή η διατύπωση και να γίνει, «το κράτος υποχρεούται να εξασφαλίζει καθολική πρόσβαση σε αποτελεσματικές υπηρεσίες υγείας». Θέλω να πω δηλαδή ότι οι επιθετικοί προσδιορισμοί δεν είναι κάτι που είναι μία βιταμίνη, που ενισχύει το συνταγματικό κείμενο. Η λιτότητα στη διατύπωση δεν θέτει σε κίνδυνο τα δικαιώματα, ο πλεονασμός, ο φραμπαλάς στη διατύπωση είναι ένα δείγμα άσκησης συνταγματικού λαϊκισμού, το οποίο στην πραγματικότητα διαιωνίζει όλη αυτή την ψευδαίσθηση, ότι θα μας σώσουν οι λέξεις και όχι οι δράσεις, ενώ η λιτότητα στη διατύπωση και η περιεκτικότητα μέσα από αυτή τη λιτότητα, μας αναγκάζει να είμαστε πολύ πιο συνετοί, για να θυμηθώ τον Χόκινγκ και πολύ πιο αποτελεσματικοί. Άρα σύνεση και ενίσχυση των μηχανισμών αποτελεσματικότητας. Έχουμε ενισχύσει απίστευτα όλους τους μηχανισμούς έκφρασης γνώμης και ευλόγως γιατί είμαστε Δημοκρατία. Υπάρχει άπλετη δυνατότητα έκφρασης γνώμης, ενίοτε αυτό φτάνει και σε επίπεδο κατάχρησης, αλλά γι αυτό υπάρχουν τα δικαστήρια. Αυτό που πρέπει να συμπληρώσουμε σε αυτή την άπλετη διαδικασία έκφρασης γνώμης είναι και μία διαδικασία άμεσης και αποτελεσματικής μετατροπής της γνώμης, όταν αυτή κατασταλάξει και κάποτε πρέπει να κατασταλάζουν οι γνώμες, οι αποφάσεις, μετατροπής δηλαδή σε πράξη. Εκεί πάσχουν οι σύγχρονες δημοκρατίες και δεν ήταν ανάγκη να έρθει η πανδημία για να αποφασίσει η Ευρώπη να αγοράσει γρήγορα από κοινού φάρμακα ή δεν ήταν ανάγκη να εισβάλει η Ρωσία στην Ουκρανία, για να αναγκαστεί η Ευρώπη να επιταχύνει τις διαδικασίες επιβολής κυρώσεων, που ευτυχώς δεν μοιάζουν με τις κυρώσεις που επέβαλε η Κοινωνία των Εθνών το 1935 στον Μουσολίνι, όταν εισέβαλε στην Αβησσυνία. Άρα Σύνταγμα –Οικονομία – Ευρώπη, θαυμάσια, αλλά ενίσχυση όλων των μηχανισμών που μετατρέπουν τη γνώμη σε πράξη, γιατί από δω και πέρα οι κρίσεις θα είναι μέρος της ζωής μας και οι αποφάσεις θα πρέπει να παίρνονται γρηγορότερα και με πιο έντονο τρόπο ώστε να μπορέσουμε να πλάσουμε το μύθο της ζωής μας, υπό τη σκιά του ισχύοντος Συντάγματος μέσα στο χώρο της Ευρώπης και μέσα σε μια ελεύθερη οικονομία την οποία προστατεύει αυτό το Σύνταγμα.
Σας ευχαριστώ.
Επιστροφή