Ομιλίες Προέδρου Βουλής

ΟΜΙΛΙΑ

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΔΡΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ (Νέα Υόρκη, 6 Σεπτεμβρίου 2006)

Κυρίες και Κύριοι,

Η Ελλάδα γιόρτασε πέρυσι την τριακοστή επέτειο του πρώτου Συντάγματός της μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974. Πολλοί πολίτες της χώρας μας, μεταξύ των οποίων και φοιτητές πανεπιστημίων οι οποίοι πρωταγωνίστησαν, είχαν αντιταχθεί στο δικτατορικό καθεστώς, αγωνιζόμενοι για τη δημοκρατία και τις αξίες της. Το νέο Σύνταγμα του 1975, που θεωρείται ως ένα από τα πιο προοδευτικά στην Ευρώπη, είναι πηγή υπερηφάνειας για τη χώρα μας, επειδή αποδεικνύει ότι η Ελλάδα κατάφερε να ξεπεράσει επτά οδυνηρά χρόνια αντιδημοκρατικού και αυταρχικού καθεστώτος. Σήμερα, το κοινοβουλευτικό μας σύστημα έχει αποκαταστήσει τις θεμελιώδεις δημοκρατικές αξίες, χαρακτηρίζεται από πολυμέρεια και ευρεία πολιτική εκπροσώπηση, εκφράζοντας τις απόψεις όλων των πλευρών του πολιτικού φάσματος.
Καθώς αναλογιζόμαστε τι σήμαιναν για μας αυτές οι τρεις δεκαετίες επανόδου της δημοκρατίας, θελήσαμε να δούμε πώς θα μπορούσαμε να προωθήσουμε μια ευρύτερη κριτική συζήτηση για τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατίας. Αναμφίβολα, η «δημοκρατία» είναι σήμερα μια λέξη πολύ της μόδας και φαίνεται ότι δεν υπάρχει χώρα που να μην έχει υιοθετήσει ή τουλάχιστον να ισχυρίζεται ότι εφαρμόζει κάποια μορφή δημοκρατικής διακυβέρνησης. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι υπάρχει πραγματική κατανόηση ή διεθνής συναίνεση για το τι είναι ή θα μπορούσε να είναι η δημοκρατία, με την πλήρη έννοια του όρου. Στο σημείο αυτό, μια «επιστροφή στις ρίζες», στην ιστορική αφετηρία και τη γένεση της δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα, θα μπορούσε πράγματι να βοηθήσει.
Ασφαλώς, ούτε και έτσι θα βρούμε εύκολα απαντήσεις. Οι ιστορικές διαδικασίες, οι οποίες οδήγησαν αρχικά στις πρώτες μορφές δημοκρατικού πολιτικού βίου και κατόπιν σε αυτό που θεωρείται συνήθως ως η πιο εξελιγμένη μορφή δημοκρατίας, δηλαδή η αθηναϊκή ή αττική δημοκρατία του Περικλέους, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., είναι αρκετά περίπλοκες, όπως άλλωστε και το σύνθετο σύστημα που διαμορφώθηκε, προκειμένου να διαφυλαχθούν αυτά που θεωρούνται ως τα πιο ουσιαστικά στοιχεία της: η διαφάνεια των πολιτικών αποφάσεων και η συμμετοχή του πολίτη.
Η πορεία προς τη δημοκρατία – στην αρχαία της μορφή – δεν ήταν καθόλου εύκολη, ούτε οικουμενικά αποδεκτή. Ούτε ήταν εύκολο να ορισθεί η αθηναϊκή δημοκρατία, στον κολοφώνα της δύναμης και της δόξας της. Όταν ο Περικλής, το 431 π.Χ., στον περίφημο Επιτάφιό του, όπως τον κατέγραψε ή τον απέδωσε ο ιστορικός της εποχής, ο Θουκυδίδης, μιλάει για τη δημοκρατία - ως τη «δική μας μορφή πολιτικής οργάνωσης {πολιτεία}» - την ορίζει ως μια μορφή πολιτεύματος όπου τα δημόσια πράγματα δεν τα διαχειρίζονται «οι ολίγοι» - μια εκλεκτή, ίσως αριστοκρατική, ομάδα ανδρών – αλλά «οι πολλοί», «η πλειονότητα» των κοινών ανθρώπων, ή ακριβέστερα των ελεύθερων ενήλικων αρρένων πολιτών. (Χρώμεθα γαρ πολιτεία… - λέει ο Περικλής – όνομα μεν δια το μη εις ολίγους αλλ’ εις πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται).
Ο Θουκυδίδης, πάντως, καθιστά σαφές ότι αυτή η μορφή διακυβέρνησης, από τον «δήμο», είναι περιορισμένη και εξισορροπείται, ως εκ τούτου, από άλλους παράγοντες, τον «νόμο» πρωτίστως, ο οποίος εγγυάται ισότητα μεταχείρισης σε όλους τους πολίτες ως προς τις ιδιωτικές τους διαφορές, ενώ κάθε πολίτης μπορεί να αναλάβει δημόσιο αξίωμα, όχι επειδή ανήκει σε κάποια κοινωνική τάξη, αλλά με γνώμονα τις προσωπικές του ικανότητες. Έτσι λοιπόν, κάποιος που είναι φτωχός δεν μπορεί να αποκλεισθεί από τη δημόσια θητεία, αν έχει τις ικανότητες να υπηρετήσει την πόλη.
Συνεπώς, οι αρχές που αποτελούν την πεμπτουσία των σύγχρονων δημοκρατιών, δηλαδή η αρχή της πλειοψηφίας, το κράτος δικαίου και η ισότητα, διατυπώθηκαν και εφαρμόστηκαν από την αθηναϊκή δημοκρατία.
Ο Θουκυδίδης φαίνεται να θεωρεί τον Περικλή - τον οποίο αποκαλεί «πρώτο άνδρα» - ως κάποιον που ήταν σε θέση να εγγυηθεί την πολύ ευαίσθητη ισορροπία του δημοκρατικού συστήματος της Αθήνας, κατά την τελευταία περίοδο της αθηναϊκής κυριαρχίας στην αρχαία Ελλάδα.
Είναι προφανές ότι η «επιστροφή στις ρίζες», που εγκαινιάζουμε απόψε, δεν θα δώσει εύκολες απαντήσεις. Είμαι, ωστόσο, βέβαιη ότι αξίζει πράγματι τον κόπο να εντρυφήσουμε στη μακρά και σύνθετη διαδικασία της ανάδυσης της ελληνικής δημοκρατίας, να μελετήσουμε τα θέματα που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη και τη συμμετοχή στα κοινά, την ενσωμάτωση και τον αποκλεισμό, την εσωτερική τάξη και την εξωτερική ισχύ και τα πολλά ζητήματα και προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα. Και είμαι πεπεισμένη ότι μια τέτοια μελέτη θα μας προσφέρει γνώσεις για την κατάσταση και τις πραγματικές δυνατότητες της δημοκρατίας και σήμερα.
Τα τελευταία δύο χρόνια, συνεργαστήκαμε στενά με το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και τον Κοσμήτορα Foley, προκειμένου να βρούμε τρόπους να αρχίσουμε έναν ευρύτερο διάλογο σχετικά με την ιστορία και τη θεωρία της δημοκρατίας και αποφασίσαμε να ιδρύσουμε ένα global professorship. Για πολλούς λόγους, το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης απετέλεσε φυσική επιλογή, όταν αναζητήσαμε τον καταλληλότερο χώρο για να στηρίξουμε έναν τέτοιο διάλογο. Η θέση του είναι μοναδική, στην καρδιά της Νέας Υόρκης - της πιο διεθνούς και δημοκρατικά πιο ποικιλόμορφης πόλης - όπου συνεδριάζουν τα Ηνωμένα Έθνη, είναι μεγάλο οικονομικό κέντρο, ένας τόπος όπου διαρκώς αναπτύσσονται νέα διανοητικά και καλλιτεχνικά κινήματα.
Το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης είναι επίσης ένα ίδρυμα το οποίο έχει καταβάλει εντυπωσιακές προσπάθειες για να αποκτήσει πραγματικά οικουμενικό χαρακτήρα, καθώς εξακολουθεί να αναπτύσσει αξιόλογα προγράμματα ελληνικών σπουδών, πολιτικής και φιλοσοφίας, χωρίς να ξεχάσουμε το νέο Κέντρο Μπραδήμα για τη μελέτη του Κογκρέσου.
Χαιρετίζουμε, με ιδιαίτερη ικανοποίηση, την επιλογή του Καθηγητή Paul Cartledge ως Global Distinguished Professor της Βουλής των Ελλήνων για τη Θεωρία και την Ιστορία της Δημοκρατίας και είμαστε βέβαιοι ότι η παρουσία του στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης θα προκαλέσει ουσιαστικές και συναρπαστικές συζητήσεις με καθηγητές και φοιτητές, μέσα και έξω από τις αίθουσες διδασκαλίας, σχετικά με τη φύση της δημοκρατίας, στο παρελθόν και σήμερα.
Είμαστε περήφανοι που συμβάλλουμε στην επανέναρξη μιας τόσο κριτικής συζήτησης για τη δημοκρατία και έχουμε την πεποίθηση ότι πολλοί από εμάς - που συμμετέχουμε ενεργά στον χώρο της πολιτικής - θα ωφεληθούμε από αυτή τη συζήτηση.






Επιστροφή