ΒΟΥΛΗ Επί του ... Περιστυλίου

Η Γένεση του ΠΑΣΟΚ Τα σχέδια των υποψηφίων για την Προεδρία Από το ΠΑΚ στην 3η του Σεπτέμβρη Γράφουν: Ν. Ανδρουλάκης, Π. Γερουλάνος, Ν. Γιαννακοπούλου, Α. Διαμαντοπούλου, Χ. Δούκας, Μ. Κατρίνης ΑΦΙΕΡΩΜΑ 15ΝΘΗΜΕΡΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ περιστυλίου! Επί του... ΤΕΥΧΟΣ_082 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2024

2 ΤΕΥΧΟΣ_082 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 03 ΠΑΣΟΚ: ΑΠΌ ΤΟΝ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΌ ΤΗΣ ΓΈΝΕΣΗΣ ΣΤΙΣ ΩΔΊΝΕΣ ΤΗΣ ΩΡΙΜΌΤΗΤΑΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΣΟΚ 04 Από το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ Η μετεξέλιξη ενός Αντιδικτατορικού κινήματος σε Κόμμα εξουσίας ΚΑΤΕΡΊΝΑ Α. ΒΑΡΕΛΑ 08 Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974 Η σημασία ενός ιστορικού πολιτικού ντοκουμέντου ΧΡΎΣΑΝΘΟΣ ΔΗΜ. ΤΆΣΣΗΣ 14 Πως συντάχθηκε και παρουσιάστηκε η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974 Μαρτυρίες από τους ζώντες πρωταγωνιστές και συντάκτες ΘΟΔΩΡΗΣ Σ. Π. ΤΖΑΛΑΒΡΑΣ Γράφουν: Γιώργος Ν. Παπαγιαννόπουλος, Θοδωρής Αγγελόπουλος, Σωτήρης Κωστόπουλος, Γιάννης Γ. Ζαφειρόπουλος, Νίκος Απανωμεριμετάκης, Δημήτρης Τάσσης 24 Ανδρέας: Δεν ξεκινάμε απλώς, ζητάμε απ’ όλους "ιδρυτική συμμετοχή" στο κίνημα Τι είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου στην συνέντευξη της ιδρυτικής διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ 30 Τι έγραψαν οι εφημερίδες για την διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη Τα πρωτοσέλιδα και τα ρεπορτάζ της επόμενης μέρας 34 Το Αυθεντικό κείμενο της Ιδρυτικής Διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ Το πλήρες κείμενο των αρχών του ΠΑΣΟΚ που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 44 Από το ΠΑΚ στο ΠαΣοΚ Μαρτυρίες ιστορικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ στο «ΒΉΜΑ» πριν 20 χρόνια 50 «Έτσι θα πορευτούμε...!» Οι έξη υποψήφιοι για την Προεδρία του ΠΑΣΟΚ γράφουν για την επόμενη μέρα στο ΠΑΣΟΚ και στη χώρα 50 Νίκος Ανδρουλάκης «Το ΠΑΣΟΚ θα είναι η επόμενη προοδευτική κυβέρνηση - 8 εθνικοί στόχοι για βιώσιμη ανάπτυξη» 53 Παύλος Γερουλάνος «Το σχέδιο για την Αναγέννηση της Ελλάδας» 55 Νάντια Γιαννακοπούλου «Δεν μας ταιριάζει ο συμβιβασμός με τις μικρές επιδόσεις» 57 Αννα Διαμαντοπούλου «Μεγαλώνουμε το ΠΑΣΟΚ, δυναμώνουμε την κοινωνία και την χώρα» 59 Χάρης Δούκας «Στο νέο προσκλητήριο αλλαγής, δηλώνουμε παρών» 61 Μιχάλης Κατρίνης «Να ταράξουμε τα νερά της ομοιομορφίας» 64 Μηνύματα ενότητας και αισιοδοξίας στην γιορτή για τα 50 χρόνια ΠΑΣΟΚ 65 Α. Σπυρόπουλος Δεσμευόμαστε για ένα ΠΑΣΟΚ για τη χώρα και τους πολίτες 65 Κ. Σημίτης Οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες, προχωράμε μπροστά με γνώση, δύναμη και τόλμη 66 Γ. Παπανδρέου Να φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών κάθε δημοκράτη πολίτη 68 Ε. Βενιζέλος Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να είναι κόμμα του μέλλοντος, όχι της νοσταλγίας 69 Ν. Ανδρουλάκης Να οικοδομήσουμε μια Ελλάδα αντάξια της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚO ΕΡΓΟ 74 Γ. ΦΛΩΡΊΔΗΣ: ΠΡΟΧΩΡΟΎΜΕ ΣΕ ΝΈΕΣ ΤΟΜΈΣ ΣΤΗΝ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗ Στόχος η επιτάχυνση απονομής της 78 ΕΝΣΤΆΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΟΡΈΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΈΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΌ ΧΆΡΤΗ Τι είπαν οι εκπρόσωποι τους στη Βουλή 80 Θ. ΣΚΥΛΑΚΆΚΗΣ: ΔΊΝΟΥΜΕ 3 ΔΙΣ ΕΥΡΏ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΥΓΚΡΌΤΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΊΑΣ Κριτική από τα κόμματα της αντιπολίτευσης 84 ΧΡ. ΔΉΜΑΣ: ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΌ ΤΈΛΟΣ ΚΑΤΑΡΓΕΊ ΤΟ ΧΑΡΤΌΣΗΜΟ ΣΕ 600 ΠΕΡΙΠΤΏΣΕΙΣ Αποποιούνται οι συναλλαγές πολίτες και επιχειρήσεις 88 ΣΥΜΦΩΝΊΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΗΦΙΟΠΟΊΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΟΣΉΜΟΥ Θετικοί οι εκπρόσωποι των φορέων 90 Δ. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΊΟΥ: ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ ΚΎΠΡΟΣ ΑΠΟΚΤΟΎΝ ΚΟΙΝΌ ΨΗΦΙΑΚΌ ΑΠΟΤΎΠΩΜΑ Ζήτημα προσωπικών δεδομένων από τα κόμματα της αντιπολίτευσης 94 ΚΟΡΥΦΑΊΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΑΕΙ ΣΤΗΝ ΈΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ Πρωτοστατούν ΕΜΠ, ΑΠΘ, ΕΚΠΑ, ΙΤΕ και Δημόκριτος 96 Τ. ΘΕΟΔΩΡΙΚΆΚΟΣ: ΟΙ ΤΙΜΈΣ ΣΤΟ ΛΆΔΙ ΑΝΕΒΆΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΚΡΊΒΕΙΑ ΣΤΑ ΤΡΌΦΙΜΑ Πρωταγωνίστρια στην ακρίβεια η Ελλάδα λέει η αντιπολίτευση 98 Α. ΓΕΩΡΓΙΆΔΗΣ: ΌΤΑΝ ΑΣΘΕΝΉΣ ΕΠΙΛΈΓΕΙ ΙΔΙΩΤΙΚΌ ΤΟΜΈΑ, ΘΑ ΠΛΗΡΏΣΕΙ ΚΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΤΣΈΠΗ ΤΟΥ Ο ΕΟΠΠΥ δεν ενημερώνει είπε ο Συνήγορος του Πολίτη 102 Π ΡΕΜΙΈΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΉ ΑΣΤΥΝΟΜΊΑ ΜΕ ΕΠΙΚΕΦΑΛΉΣ ΤΟΝ Π. ΠΟΎΛΙΟ Κατά πλειοψηφία η έγκριση του διορισμού του 104 Π . ΒΑΡΕΛΊΔΗΣ: ΝΕΡΌ ΑΠΌ ΠΑΡΑΠΌΤΑΜΟΥΣ ΤΟΥ ΑΧΕΛΏΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΙΨΥΔΡΊΑ ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ Στο επίκεντρο της συζήτησης η διαχείριση των υδάτων 106 Κ . ΤΣΙΜΆΡΑΣ: ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΕΊ ΤΟ ΘΈΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΏΝΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΔΕΥΑ «Όχι» στην αύξηση της τιμής του νερού είπε η αντιπολίτευση 108 Ε ΤΉΣΙΑ ΈΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΌΡΟΥ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΉ Τι αναφέρει για το έτος 2023 109 Ο ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΑΣΜΌ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΊΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ 110 Κ ΟΝΤΆ ΣΤΟΥΣ ΈΛΛΗΝΕΣ ΑΘΛΗΤΈΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΊΧΑΝ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΟΛΥΜΠΙΑΚΟΎΣ ΑΓΏΝΕΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΊΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΔΙΠΛΩΜΑΤΊΑ 112 Σ ΥΝΆΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΈΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΟΎΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ ΕΘΝΙΚΉΣ ΆΜΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΏΝ ΥΠΟΘΈΣΕΩΝ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΈΣΒΗ ΑΡΜΕΝΊΑΣ 114 « ΠΟΤΈ ΞΑΝΆ; Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΑΝΕΧΤΕΊ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΌ» 116 Δ ΙΑΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΔΙΆΣΚΕΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΉ ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 118 « ΚΎΠΡΟΣ, 1974. Η ΜΝΉΜΗ ΕΊΝΑΙ Η ΜΌΝΗ ΠΑΤΡΊΔΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΏΠΩΝ» Έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής 120 Η ΒΟΥΛΉ ΤΊΜΗΣΕ ΤΗΝ ΗΜΈΡΑ ΕΘΝΙΚΉΣ ΜΝΉΜΗΣ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΊΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ ΤΗΣ ΜΙΚΡΆΣ ΑΣΊΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΕΘΝΉ ΗΜΈΡΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ Τι είπαν οι εκπρόσωποι των κομμάτων 124 Τ Ο ΚΊΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΎ ΜΙΣΌ ΑΙΏΝΑ ΜΕΤΆ Η παρουσίαση της έκδοσης του Ιδρύματος στο 52ο Φεστιβάλ Βιβλίου 126 Κ . ΤΑΣΟΎΛΑΣ: ΤΟ ΚΊΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΎ ΚΛΌΝΙΣΕ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΊΑ ΚΑΙ ΣΥΝΈΒΑΛΕ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΊΤΕΥΣΗ Η παρέμβαση του Προέδρου της Βουλής στην εκδήλωση 130 « ΓΕΝΌΜΕΝΟΣ ΚΆΤΟΧΟΣ ΑΠΕΡΆΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΊΜΩΝ ΕΚΤΆΣΕΩΝ» Το νέο βιβλίο του Στάθη Κουτρουβίδη 132 Α ΠΕΒΊΩΣΕ Η ΛΊΛΑ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΊΔΟΥ – ΒΕΡΥΒΆΚΗ 133 ΈΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ Ο ΠΡΏΗΝ ΒΟΥΛΕΥΤΉΣ ΚΕΡΚΎΡΑΣ ΣΩΤΉΡΗΣ ΓΚΊΚΑΣ 134 Δ ΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑ ΒΟΥΛΕΥΤΏΝ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΎΛΙΟ 136 Τ Ο ΣΎΜΒΟΛΟ ΤΟΥ ΉΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΏΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ Πως προέκυψαν το όνομα, ο ήλιος και το πράσινο χρώμα στο σήμα του ΠΑΣΟΚ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Θοδωρής Τζαλαβράς | ART DIRECTOR: Κώστας Δακανάλης | ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Θωμάς Τσάτσης, Γιάννης Φωτούλας, Γιώργος Χρυσικός

3 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2024 ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ TOY ΘΟΔΩΡΉ ΤΖΑΛΑΒΡΆ Είναι γνωστή στους παροικούντες την πολιτική Ιερουσαλήμ η φράση «Κατά μία έννοια είμαστε όλοι ΠΑΣΟΚ». Με αυτήν υπονοείται η, με τον ένα ή άλλο τρόπο, επαφή και ο συγχρωτισμός των περισσότερων Ελλήνων με το κόμμα που ίδρυσε στις 3 Σεπτέμβρη του 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου. Στο βιβλίο του «Το χαρισματικό κόμμα» (Εκδόσεις Πατάκη, 2008) ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Τάκης Παππάς συγκεφαλαιώνει εύστοχα και περιεκτικά την μέχρι την εποχή της έκδοσης του βιβλίου πολιτική διαδρομή του ΠΑΣΟΚ: «Εδώ και τρεισήμισι δεκαετίες, γράφει, αυτό το κόμμα ποτέ δεν έπαψε να καθορίζει τις ζωές μας με τρόπους θετικούς και αρνητικούς, ορισμένες φορές άμεσους αλλά και, συνηθέστερα, έμμεσους. Πολλοί από εμάς το ψήφισαν και αρκετοί εξακολουθούν να το ψηφίζουν, άλλοι το πολέμησαν και συνεχίζουν να το πολεμούν, κάποιοι πίστεψαν σε αυτό και προδόθηκαν, άλλοι το λοιδόρησαν από την αρχή, όλοι προσπαθήσαμε να το εκμεταλλευτούμε και όλους μάς εκμεταλλεύτηκε. Όποια κι αν είναι στο εξής η δική του πολιτική μοίρα, το βέβαιο είναι πως, με διάφορους τρόπους, έχει σημαδέψει τη δική μας, όπως και τη μοίρα της χώρας που ζούμε. Το ΠΑΣΟΚ μάς απασχολεί από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του και, μέχρι σήμερα, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο, ποτέ μας δεν σταματήσαμε ούτε στιγμή να ασχολούμαστε με αυτό. Χωρίς αμφιβολία, τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο, το ΠΑΣΟΚ υπήρξε το κυρίαρχο κόμμα της ιστορικής περιόδου που εγκαινιάστηκε με την πολιτειακή αλλαγή του Ιουλίου 1974 και διαρκεί μέχρι σήμερα. Στο πολιτικό πεδίο, ξεκινώντας από σχετικά χαμηλή εκλογική βάση, το ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε να αναδειχτεί γρήγορα σε κόμμα εξουσίας και, μετά την εκλογική νίκη του 1981, διαχειρίστηκε τη διακυβέρνηση της χώρας για δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε τον έναν από τους δύο πυλώνες του δικομματικού συστήματος (τον άλλον αποτέλεσε η Νέα Δημοκρατία) που διαμόρφωσε το εκλογικό αποτέλεσμα του 1981, και το σύστημα αυτό παρέμεινε σε ισχύ μέχρι και τις εκλογές του 2007. Με αυτά τα δεδομένα, κάθε άλλο παρά υπερβολικός θα ήταν λοιπόν ο ισχυρισμός ότι το άδηλο μέλλον του δικομματισμού στην Ελλάδα είναι κυρίως εξαρτημένο από το ίδιο το ΠΑΣΟΚ». Αυτή η τελευταία παράγραφος υπήρξε μάλλον προφητική. Έκτοτε, μετά το 2009, και με αφορμή τους κυβερνητικούς χειρισμούς του την περίοδο της οικονομικής κρίσης και την ψήφιση των μνημονίων, το ΠΑΣΟΚ ζεί ως σήμερα τα επίχειρα και την οδύνη των πολιτικών που ακολούθησε. Ένας άλλος δικομματισμός, αυτός της ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ εγκαταστάθηκε ενδιαμέσως, δηλαδή την περίοδο 2015-2023, στο πολιτικό σύστημα και μένει πλέον να φανεί μετά τις εθνικές εκλογές του 2023 ποιός θα πάρει την πρωτοκαθεδρία στον λεγόμενο χώρο της Κεντροαριστεράς. Αν θα διαμορφωθούν κοντολογίς, συνθήκες ανατροπής της επιρροής των πολιτικών δυνάμεων που κινούνται στον χώρο αυτό, κυρίως μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, ή θα συνεχιστεί το φαινόμενο που έχει αποκληθεί ως πολιτικό σύστημα του 1,5 κόμματος, δηλαδη η εδραίωση ενός κυβερνητικού κομματος(στην περίπτωσή μας ή ΝΔ) δίπλα σε πολλά, μικρότερα αντιπολιτευόμενα, που κινούνται στον χώρο της Κεντροαριστεράς και με το μεγαλύτερο από αυτά να συγκεντρώνει ποσοστά εκλογικής επιρροής τα μισά από αυτά που συγκεντρώνει η επικρατούσα Νέα Δημοκρατία. . Με αφορμή την συμπλήρωση φέτος 50 χρόνων από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, το Περιοδικό της Βουλής επιχειρεί σ αυτό το τεύχος ένα διπλό αφιέρωμα: Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος πιάνουμε το νήμα από τις απαρχές ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ, του κόμματος που σημάδεψε περισσότερο από κάθε άλλο την πολιτική ζωή της χώρας από το 1974 μέχρι σήμερα. Διερευνούμε ειδικότερα, με την βοήθεια δύο ιστορικών επιστημόνων, της Κ. Βαρελά και του καθηγητή Χρ. Τάσση, την σύλληψη, τον τοκετό του και την μετεξελιξή του από αντιστασιακό κίνημα (ΠΑΚ) σε πολιτικό κόμμα (ΠΑΣΟΚ). Μελετούμε και αναλύουμε τις αρχές, τους στόχους και το ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο της ιδρυτικής Διακήρυξης και συγκρότησής του. Ιδιαίτερη αξία έχει το πρωτογενές υλικό και οι μαρτυρίες που εισφέρουν και καταγράφουμε ζώντες πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου και συν-συγγραφείς της ιδρυτικής Διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ όπως οι Γ. Παπαγιαννόπουλος, Θ. Αγγελόπουλος, Σ. Κωστόπουλος, Γ. Ζαφειρόπουλος, Ν. Απανωμεριτάκης και Δ. Τάσσης. Η εν τω βάθει διερεύνηση αυτής της περιόδου της Γένεσης του ΠΑΣΟΚ μας δίνει μια καλή εξήγηση και απάντηση στα ερωτήματα που συνδέονται με την φυσιογνωμία, την εξέλιξη και το μέλλον ενός κόμματος-εργαστήριο, αλλά και... μυστήριο, όπως ευφυώς έχει χαρακτηριστεί από κάποιους πολιτικούς επιστήμονες. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος, αξιοποιήσαμε την συγκυρία της διαδικασίας εκλογής Προέδρου που βρίσκεται σε εξέλιξη στο ΠΑΣΟΚ και καλέσαμε και τους έξι υποψήφιους για την αρχηγία σε ένα έμμεσο, άτυπο «ντιμπεϊτ» μεταξύ των. Ειδικότερα τους ζητήσαμε να γράψουν για μας απο ένα άρθρο στο οποίο θα ενσωματώνουν τις απαντήσεις τους σε τρία βασικά ερωτήματα, τα ακολουθα: 1) Ποιό είναι το σχέδιό σας για την πολιτική ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ, με ποια φυσιογνωμία φαντάζεστε το σύγχρονο ΠΑΣΟΚ και πόσο χρόνο θα χρειαστείτε να πετύχετε την ανάκαμψή του; 2) Ποιο είναι το εθνικό όραμά σας για την Ελλάδα του 21ου αιώνα και τι διαφορετικό φιλοδοξείτε να εκφράσετε, να προωθήσετε και να χτίσετε από την κυβέρνηση της ΝΔ; Στο ερώτημα αυτό τους εξηγήθηκε ότι μπορούν να αναφερθούν, πέρα από τους γενικούς εθνικούς στόχους του σχεδίου και του οραματός τους, και σε άλλους επιμέρους τομείς και εκφάνσεις της πολιτικής τους, όπως στην οικονομία, την κοινωνική πολιτική, τις αλλαγές στους θεσμούς, τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία, την Υγεία κ.α., καθώς και την εξωτερική πολιτική, την άμυνα, ή σε οποιαδήποτε άλλη πτυχή της πολιτικής τους επιθυμούσαν. 3) Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι είστε ο καταλληλότερος να ηγηθείτε του ΠΑΣΟΚ σε αυτή την χρονική περίοδο; Όπως θα διαπιστώσετε ορισμένοι εξ αυτών προτίμησαν τις απ ευθείας απαντήσεις στα ερωτήματα ενώ άλλοι υιοθέτησαν την επιλογή του άρθρου. Σε μερικούς μήνες μάλλον θα γνωρίζουμε αν αυτός που τελικώς θα εκλεγεί θα έχει καταφέρει να αναστήσει το χώρο και να προκαλέσει ένα πολιτικό big bang ανάλογο με αυτό που προκάλεσε στο ελληνικό πολιτικό σύστημα το 1974 ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου. ΠΑΣΟΚ: Από τον ενθουσιασμό της Γένεσης στις ωδίνες της ωριμότητας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 50 ΧΡΌΝΙΑ ΠΑΣΟΚ 4 ΤΕΥΧΟΣ_082 Το ΠΑΣΟΚ έκλεισε μισό αιώνα παρουσίας στον δημόσιο βίο της χώρας. Η ίδρυση του, το μακρινό 1974 από τον Ανδρέα Παπανδρέου, ήρθε να ταράξει τα νερά της πολιτικής ζωής, από την μια με τον συνειρμό της επανάστασης της 3ης Σεπτέμβρη 1843 (όταν ο λαός απαίτησε Σύνταγμα από τον Όθωνα), και από την άλλη με την επαναστατική είσοδό του, αφού δεν δέχθηκε την ανασύσταση της Ένωσης Κέντρου, αλλά εισέβαλε στην πολιτική σκηνή με το ανατρεπτικό σοσιαλιστικό του Κίνημα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσίασε τη Διακήρυξη της ίδρυσης του Κινήματος, τις αρχές και τους στόχους του, που ουσιαστικά ενσωμάτωναν θέσεις, ελπίδες και το συλλογικό όραμα του ελληνικού λαού, όπως αυτά διαμορφώθηκαν από την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου έως και τα χρόνια μετά τη Δικτατορία, εκφράζοντας τη βαθιά επιθυμία για δημοκρατία, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη, όπως είχαν σφυρηλατηθεί κατά τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα στις εξορίες, στις φυλακές, στις κινητοποιήσεις εντός και εκτός Ελλάδας, ενώ ήταν αποτέλεσμα των επίπονων και μακροχρόνιων θεωρητικών διεργασιών του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ). Δεν είναι τυχαίο ότι επέστρεψε στην Αθήνα, στις 16 Αυγούστου 1974, δεν έλαβε μέρος στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», υπό τον Κ. Καραμανλή, στην οποία μετείχε ως υπουργός των Εξωτερικών, ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Μαύρος. Ο Ανδρέας Παπανδρέου - με βάση και την ανάλυση του ότι η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν «αλλαγή φρουράς» στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ - δεν θέλησε να «φθαρεί» σε μια κυβέρνηση που είχε συγκροτηθεί από πολιτικούς της «παλιάς φρουράς», αφού ο ίδιος στόχευε να υλοποιήσει τις ριζοσπαστικές απόψεις του στο κοινωνικό, στο οικονομικό, αλλά και στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και να κυριαρχήσει στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό. Το ιδεολογικό μωσαϊκό του ΠΑΚ Το νέο Σοσιαλιστικό Κίνημα στηρίχθηκε στο δυναμικό του ΠΑΚ, το οποίο είχε διαμορφώσει αγωνιστές με όραμα, ήθος, συντροφικότητα, αγωνιστικότητα και αποτελεσματικότητα. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας ο Ανδρέας Παπανδρέου με το ΠΑΚ είχε καταφέρει να ενεργοποιήσει ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά επίπεδα, εργάτες, φοιτητές, επιστήμονες και να τους ενώσει στον κοινό στόχο της αποτίναξης του δικτατορικού καθεστώτος. Οι δραστηριότητες των μελών του ΠΑΚ ήταν πολλές: διαδηλώσεις, ομιλίες, συλλαλητήρια, προκηρύξεις, έκδοση αντιδικτατορικών εντύπων, ενημερωτική εκστρατεία εναντίον του καθεστώτος, συλλογή χρημάτων για τους φυλακισμένους, ως και παροχή βοήθειας σε βασανισθέντες και φυγάδες αντιστασιακούς. Παράλληλα, το ΠΑΚ, ως οργάνωση αναζητούσε την πολιτική-ιδεολογική του ομοιογένεια. Στον θεωρητικό τομέα επικράτησαν τέσσερις κατευθύνσεις: Η πρώτη παρέμενε στο πλαίσιο της Ένωσης Κέντρου, αλλά με σαφή ριζοσπαστικότητα. Η δεύτερη βασιζόταν στις μαρξιστικές μεθόδους και, ό,τι σήμαινε επιστημονικός σοσιαλισμός. Η τρίτη, ασπαζόμενη τον μαρξισμό - λενινισμό, ακολουθούσε την παραδοσιακή «επαναστατική πορεία». (Αυτός ο προσανατολισμός αναπτύχθηκε κυρίως από τους φοιτητές του ΠΑΚ και των Φίλων του ΠΑΚ της Ιταλίας.) Τέλος, η τέταρτη εξέφραζε τους προβληματισμούς και τις αμφισβητήσεις της κατεστημένης μαρξιστικής, λενινιστικής, τροτσκιστικής, μαοϊκής ιδεολογίΗ μετεξέλιξη ενός Αντιδικτατορικού κινήματος σε Κόμμα εξουσίας Από το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ ΚΑΤΕΡΊΝΑ Α. ΒΑΡΕΛΆ ΠΟΛITIKH ΕΠΙΣΤΉΜΩΝ - ΙΣΤΟΡΙΚΌΣ | ΓΡΑΜΜΑΤΈΑΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΎ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΎ ΙΔΡΎΜΑΤΟΣ ΓΕΩΡΓΊΟΥ ΠΑΠΑΝΔΡΈΟΥ

5 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2024 ας, και οποιασδήποτε άλλης κατεύθυνσης, με κύριο στόχο την αναζήτηση της θεωρίας εκείνης που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στα προβλήματα της νέας φάσης του καπιταλισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού και να δώσει εναλλακτικές βιώσιμες λύσεις. Παρά την έντονη εσωτερική ιδεολογική διαμάχη το ΠΑΚ, κινητοποιεί όλα τα στελέχη του, με άρθρα και εισηγήσεις και συζητήσεις στα περιβόητα σεμινάρια του ΠΑΚ, να συμβάλλουν σ’ έναν γόνιμο προβληματισμό για το μέλλον. Ο ίδιος προλογίζοντας την έκδοση των Ντοκουμέντων Απο το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ τόνιζε: «Το ΠΑΚ αυτοδιαλύθηκε οριστικό με ομόφωνη απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου και των στελεχών του αμέσως μετά την Μεταπολίτευση, σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στην ‘Ελβετία. Ανήκει πιαστην ιστορία της αντίστασης του ελληνικού λαού. Πρέπει να τονίσουμε βέβαια πως το ΠΑΚ ήταν απελευθερωτικό κίνημα. Σαν τέτοιο δεν έθετε κανένα περιορισμό στα μέσα του αγώνα ενάντια στους κατακτητές και τους τυράννους. Το ΠΑΣΟΚ σε αντιδιαστολή, υπήρξε ή αναγκαία και φυσική μετεξέλιξη του ΠΑΚ κάτω από τις συνθήκες τηςΜεταπολίτευσης του Ιούλη του 1974 σε μαζικό πολιτικό φορέα της αλλαγής. Το ΠΑΣΟΚ είναι πολιτική οργάνωση που εκφράζει τον πόθο του λαού μας για ριζική αλλαγή των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων και που έχει δεσμευθεί, με δικιά του επίσημη και υπεύθυνη επιλογή, να διεκδικήσει την εξουσία με δημοκρατικά και μόνο μέσα, να πραγματοποιήσει την σοσιαλιστική αλλαγή με μόνο στήριγμα τη λαϊκή κυριαρχία. Αυτή η βασική διαφορά έχει σαν προέκταση φυσικά και συνέπειες για τους στόχους και οραματισμούς των δύο κινημάτων. Οι διαφορές ανάμεσα στην διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη του ΠΑΣΟΚ - που αποτελεί για μας το δεσμευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθούν ακόμη και τα συνέδρια του ΠΑΣΟΚ - και του Προγράμματος του ΠΑΚ είναι σημαντικές». Οι αντιδράσεις των κεντρογενών Βέβαια, στο νέο κόμμα προσχώρησαν και αρκετοί από την προδικτατορική Ένωση Κέντρου στους κόλπους της οποίας ο Ανδρέας Παπανδρέου - νεοεισερχόμενος στην πολιτική –, είχε συγκροτήσει γύρω του ένα είδος «ριζοσπαστικής πτέρυγας». Ο Ανδρέας Παπανδρέου με το ΠΑΣΟΚ τολμά να εντάξει στην πολιτική ζωή τον όρο «Σοσιαλιστικό». Και είναι ένα ριζοσπαστικό για την εποχή στοιχείο που τελικά, παρά τις όποιες ανησυχίες των κεντρογενών στελεχών, θα συμβάλει στην ενίσχυση της επιρροής του. Κατά τη μαρτυρία του αείμνηστου ιστορικού στελέχους του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ, Νίκου Σκουλά, «πολλοί (κεντρογενείς κυρίως) αντέδρασαν, χαρακτηρίζοντας το κείμενο τριτοκοσμικό και πιέζοντας για «νέρωμα», αλλά παρά τις πιέσεις, το κείμενο παραδόθηκε στις 2 Σεπτέμβρη, πάνω στο οποίο ο ίδιος ο Ανδρέας, με τη συνδρομή του Σημίτη, πρόσθεσε το Προοίμιο. Στις απειλές διάσπασης από τους μετέπειτα πολύ επώνυμους, ο Ανδρέας απάντησε, με τη γενναιότατα που πάντα τον χαρακτήριζε: «Προχωρώ μόνος μου και όποιος θέλει ας ακολουθήσει». Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου, κατά την ομιλία στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ στις 4 Οκτωβρίου του 1982 υποστήριξε ότι «….Η ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, αποτελεί πράγματι ένα κλασσικό πολιτικό κείμενο και καθοδηγεί τις σκέψεις και τις πράξεις μας σήμερα, όπως και θα τις καθοδηγεί και στα χρόνια που έρχονται. Περιέχει μεγάλες θέσεις γι’ ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας. Τη θέση, που ίσως ανέπτυξα λίγο περισσότερο στη συνάντηση του «Σπόρτιγκ», που είναι η άρνηση του διαμοιρασμού του κόσμου σε δυο ψυχροπολεμικά στρατόπεδα. Την ακλόνητη τοποθέτησή μας για ειρήνη, ύφεση, περιορισμό των εξοπλισμών και απάλειψη των πυρηνικών όπλων από την ήπειρό μας. Την πίστη μας στη λαϊκή κυριαρχία που εκφράζεται και από ολόκληρη την προσπάθειά μας ν’ αποκεντρώσουμε πόρους και αρμοδιότητες και να ζωντανέψουμε την Τοπική Αυτοδιοίκηση η οποία έτσι, μεταβάλλεται σ’ ένα πλαίσιο λαϊκής δράσης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Τη σταθερή μας γραμμή για την κοινωνική απελευθέρωση, για τη χειραφέτηση των μη προνομιούχων. Για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, που, όπως τον βλέπουμε εμείς O A. Παπανδρέου χαιρετάει τα πλήθη στο Ελληνικό O Aνδρέας ανάμεσα στον Γιάννη Κουτσοχέρα και την Αμαλία Φλέμινγκ στην παρουσίαση της Διακήρυξης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 50 ΧΡΌΝΙΑ ΠΑΣΟΚ 6 ΤΕΥΧΟΣ_082 και όπως τον μετουσιώνουμε με την πάροδο του χρόνου σε συγκεκριμένη πραγματικότητα, πιστεύω ότι είναι πραγματικά, μια νέα προσφορά σε παγκόσμια κλίμακα, γιατί στηριζόμαστε ταυτόχρονα στην ελευθερία, στον πλουραλισμό, στην αποκέντρωση, στη συμμετοχή, στην αυτοδιαχείριση.…….Εμείς, το ΠΑΣΟΚ, έχουμε διακηρύξει πως δεν υπάρχουν δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί εργαζόμενοι. Δεν υπάρχουν δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί μη προνομιούχοι Έλληνες. Γιατί το ΠΑΣΟΚ είναι αλληλέγγυο με όλους τους άνθρωπος του μόχθου και της δημιουργίας. Δεν μας ενδιαφέρει η πολιτική τους θέση και η κομματική τους προτίμηση. Μας ενώνει η κοινωνική προέλευση. Μας ενώνει το μακροπρόθεσμο συμφέρον τους και τούτο υπηρετούμε. Για τούτο ανοίγουμε διάπλατα τις καρδιές μας και τις πόρτες μας. Δίνουμε το χέρι μας σε όλους τους μη προνομιούχους Έλληνες. Τα μόνιμα συμφέροντά τους εκφράζονται μονάχα από ένα Κίνημα, από το ΠΑΣΟΚ. Η κοινωνική σύνθεσή μας είναι γνήσια λαϊκή. Η πολιτική μας σύνθεση είναι αγωνιστική, μιας και διασταυρώνονται - για να το επαναλάβω - με αυθεντικούς εκφραστές τους, 3 γενιές. Η γενιά της Αντίστασης, η γενιά των ανένδοτων αγώνων, η γενιά του αγώνα ενάντια στη δικτατορία των συνταγματαρχών….». Η αυτοοργάνωση Η αλλαγή που διακήρυξε το Κίνημα είχε σαν βάση και περιεχόμενο τέσσερις αρχές. Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατικές διαδικασίες. Ο Ανδρέας Παπανδρέου κάλεσε σε αυτοοργάνωση τις λαϊκές δυνάμεις εκφράζοντας τα μεγάλα εθνικά, δημοκρατικά και κοινωνικά αιτήματα του λαού και κατάφερε να καταγραφεί ως το πολιτικό Κίνημα που εξέφρασε τους πόθους και τις ανάγκες του απλού Έλληνα, του αγρότη, του εργάτη, του βιοτέχνη, του μισθωτού, του υπάλληλου, τους νέους. Είναι γεγονός ότι από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες μετά την Ίδρυση του προσχώρησαν στο ΠΑΣΟΚ ομάδες και μεμονωμένα άτομα που προέρχονταν από την Κεντροαριστερά ή είχαν θητεύσει αγωνιστικά για πολλά χρόνια στην παραδοσιακή κομμουνιστική αριστερά. Από την αρχή διακηρύχτηκε ότι οι συνιδρυτές βρίσκονται στο κίνημα με βάση την Ισοτιμία και ότι βασική αρχή λειτουργίας είναι οι δημοκρατικές διαδικασίεςσε όλα τα επίπεδα του κινήματος, ώστε να εξασφαλίζεται η ελεύθερη διακίνηση των Ιδεών και να ελέγχεται η ηγεσία από τη βάση. Αναγνωρίστηκε, επίσης, το δικαίωμα της ύπαρξης ρευμάτων και τάσεων μέσα στο κίνημα. Η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη αποσαφήνιζε, ακόμα, ότι ο φορέας που θα πραγματώσει τις αρχές του ΠΑΣΟΚ θα λειτουργεί πολιτικά και κοινωνικά με όρους λαϊκού κινήματος, έξω από συγκεντρωτισμούς και γραφειοκρατικές παραμορφώσεις. Οι απόψεις Αμερικανών και Βρετανών Βέβαια, το νέο κόμμα, ο ριζοσπαστικός προσανατολισμός του και ιδιαίτερα ο ιδρυτής του, Ανδρέας Παπανδρέου, δε μπορούσε να περάσει ασχολίαστο από τις υπηρεσίες των ΗΠΑ και Βρετανίας. Συγκεκριμένα, σε έγγραφο της CIA (RDP78S01932A000100140070) του Αυγούστου 1974 αναφέρεται ότι «… περισσότερο φιλελεύθεροι πολιτικοί- όπως- ο Ανδρέας Παπανδρέου, για παράδειγμα, πρώην αριστερός βουλευτής {Ε.Κ}, του οποίου η ανάπτυξη ισχύος ήταν η άμεση αιτία του πραξικοπήματος 1967. Μια πρόκληση από αυτή την ομάδα τελικά προς την μέχρι σήμερα συντηρητική κατάσταση φαίνεται σίγουρη. Ο Παπανδρέου και οι συνάδελφοι του στην άκρα αριστερά έχουν καταφερθεί από καιρό εναντίον του ΝΑΤΟ και της αμερικάνικης «κυριαρχίας» στην Ελλάδα. Οι προσωπικές φιλοδοξίες του Παπανδρέου και η μάλλον ευρεία στήριξη που θα μπορούσε να επιβάλει σε μια πιο ελεύθερη πολιτική ατμόσφαιρα, μπορεί να δώσουν το έναυσμα για να διοχετευθεί η ευφορία που προκύπτει από την πτώση της χούντας σε μια πρόκληση προς τους παραδοσιακούς δεσμούς της Ελλάδας με τη Δύση». Λίγο αργότερα, 20 Νοεμβρίου 1974, ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Jack Kubisch, καταγράφει την πορεία του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος κατηγορείται ως υπεύθυνος για τα μύρια προβλήματα της χώρας. Ο Kubisch, αντιπαθούσε τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και ισχυρίζεται ότι «μετά τον Ιωαννίδη και τον Παπαδόπουλο, ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι πιθανότατα ο πλέον αντιπαθής Έλληνας που κυκλοφορεί». Επίσης, δεν παραλείπει να υπογραμμίσει τη γνώμη Αφιξη στο Ελληνικό στις 16 Αυγούστου 1974

7 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2024 του Ευάγγελου Αβέρωφ: «Η εθνική αντιπάθεια (για τον Παπανδρέου) είναι πιο βαθιά, και δεν είναι καθόλου ασήμαντη. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ - Τοσίτσας, τον οποίο οι περισσότεροι θεωρούν τζέντλεμαν και μετριοπαθή, πριν από λίγο καιρό μου είπε: ο Ανδρέας είναι ο μόνος άνδρας σ’ αυτή τη γη, τον οποίο θα σκότωνα με τα ίδια μου τα χέρια. Δεν είναι, ούτε Έλληνας ούτε άνθρωπος». Παρά την σφοδρότατη επίθεση εναντίον του Παπανδρέου όμως, στο τέλος του τηλεγραφήματος παραδέχεται ότι «τελικά η Ελλάδα χρειάζεται έναν Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος να είναι αφοσιωμένος στη Δύση». Από την πλευρά τους, οι Βρετανοί, όπως αποκαλύπτουν τα αρχεία τους, ήταν πιο αντικειμενικοί στις κρίσεις τους. Ο πρώην Βρετανός πρέσβης, σερ Μπρούκς Ρίτσαρντς είχε χαρακτηρίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου ως την «πλέον ευφυή, λαμπρή αλλά και η πλέον διφορούμενη προσωπικότητα στην πολιτική σκηνή της σύγχρονης Ελλάδας. Παρά το γεγονός ότι έχει ζήσει την μισή ζωή του μέχρι σήμερα στην Αμερική παραμένει Έλληνας μέχρι τα άκρα των δαχτύλων του». Η εκτίμηση της CIA ότι ο Παπανδρέου μπορεί να προκαλέσει το παραδοσιακό σύστημα ήταν σωστή και δεν αφορούσε μόνο τους παραδοσιακούς δεσμούς με τη Δύση, αλλά και τον τρόπο οργάνωσης των κομμάτων στην χώρα. Η εμπειρία του από την περίοδο διακυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου, τα προβλήματα που δημιούργησε η πολυσυλλεκτικότητα της, καθώς και η γνώση του από την παρακολούθηση της λειτουργίας των κομμάτων στο εξωτερικό, σε συνδυασμό με την οργανωτική δομή και τις ζυμώσεις στις οργανώσεις του ΠΑΚ, τον ώθησαν στην οργάνωση ενός κόμματος με δημοκρατικές διαδικασίες και οργάνωση, που δεν είχε προηγούμενο στον πολιτικό χάρτη της χώρας. Με το ΠΑΣΟΚ εγκαθίδρυσε ένα περίπλοκο σύστημα παγίων οργάνων που οφείλουν να δρουν στα πλαίσια ενός γραπτού καταστατικού και συνέβαλε εμμέσως στον εκδημοκρατισμό ολόκληρου του πολιτικού συστήματος. Όλα τα κόμματα εξωθήθηκαν να εγκαταλείψουν τις προσωποπαγείς μορφές με τη θέσπιση δημοκρατικών συλλογικών εσωκομματικών διαδικασιών, που με τη σειρά τους οδηγούν σε νέες μορφές μαζικής πολιτικής οργάνωσης και κινητοποίησης. Η μεγάλη ανταπόκριση του ελληνικού λαού στο κάλεσμα του οφείλεται στον λόγο που άρθρωσε μέσα στη συγκυρία που ο λαός είχε ριζοσπατικοποιηθεί και αποζητούσε νέα πολιτικά νοήματα. Στους δεδομένους κανόνες, o Ανδρέας Παπανδρέου αντέδρασε, προσπαθώντας να αποδεσμευτεί από τις συμβάσεις που κρατούσαν την ελληνική πολιτική ζωή εγκλωβισμένη στα σύνδρομα του μετεμφυλιακού «κατευνασμού». Διέρρηξε τα όρια του πολιτικά «επιτρεπτού» όταν ο πολιτικός ανταγωνισμός εξαντλούνταν στους προθαλάμους της εξουσίας και αντέδρασε στις επεμβάσεις των «συμμάχων», εκφράζοντας το αίτημα ενός λαού που ασφυκτιούσε να ακουστεί η φωνή του. Η ρήξη με το πολιτικό κατεστημένο Ήδη, από την εποχή της Ένωσης Κέντρου, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέπτυξε τις προσωπικές θέσεις που διαφοροποιούνταν από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού κόσμου, μιλώντας για ρήξη με το Κατεστημένο. Και με την Μεταπολίτευση, διαισθάνθηκε ότι είχε έρθει η ώρα να επιλέξει την οδό της άνευ όρων συγκρούσεως, αρνούμενος κάθε συμβιβασμό με το σύνολο του εμπεδωμένου συστήματος των πολιτικών ισορροπιών. Ακριβώς αυτή η δυναμική μεταρρύθμιση, που κατά μία έννοια «επέβαλε» στα πολιτικά κόμματα και στον τρόπο άσκησης της εξουσίας, μέσω των κανόνων κομματικής λειτουργίας και ένταξης της ενεργούς συμμετοχής ευρέων λαϊκών στρωμάτων, αποτελεί και μια από τις βασικές αιτίες που δέχεται την έντονη κριτική από τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι ακολούθησαν εκόντες άκοντες, αλλά δεν του συγχώρεσαν την ικανότητα να ενσωματώνεται με το λαό και να ενεργοποιεί τις λαϊκές δυνάμεις. Ως προς την ιδεολογική πληρότητα του κομματικού φάσματος, ο Παπανδρέου συνέβαλε αποφασιστικά στη συμπλήρωση του «δομικού κενού» που χαρακτήριζε την ελληνική πολιτική ζωή μετά τον Εμφύλιο, μετασχηματίζοντας βαθμιαία το ΠΑΣΟΚ από ριζοσπαστικό κοινωνικό κίνημα σε κόμμα διαχείρισης της εξουσίας. Η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη έφερε τη ρήξη με το προδικτατορικό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό κατεστημένο και την απαρχή μιας πολιτικής αναγέννησης στη χώρα από το Κίνημα που θα εκπροσωπήσει τα μεγάλα λαϊκά στρώματα. Το ΠΑΣΟΚ ανέδειξε στο δημόσιο βίο νέες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις από το φυτώριο των αγωνιστών ενάντια στη δικτατορία και εξελίχθηκε στον πολιτικό φορέα που διέδωσε τις σοσιαλιστικές ιδέες και αρχές σε μαζική κλίμακα,. Ο Ανδρέας Παπανδρέου με τις επιλογές του συνέπραξε στην συμμαχία των γενιών της εθνικής αντίστασης, του 114, της αντιδικτατορικής αντίστασης, του πολυτεχνείου και της μεταπολίτευσης. Η μέγιστη συμβολή του είναι ακριβώς αυτή η ενεργοποίηση των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα, καθώς κατά την πάγια θέση του: «..η εθνική ανεξαρτησία είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη λαϊκή κυριαρχία, με τη δημοκρατία σε κάθε φάση της ζωής του τόπου, με την ενεργό συμμετοχή του πολίτη σ’ όλες τις αποφάσεις που τον αφορούν…» Μιλώντας σε προεκλογική συγκέντρωση

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MjYz