15ΝΘΗΜΕΡΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ περιστυλίου! Επί του... ΤΕΥΧΟΣ_067 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 Το Πολυτεχνείο ως Δημόσια Ιστορία ΑΦΙΕΡΩΜΑ Χρήσεις, προσλήψεις, αναπαραστάσεις
2 ΤΕΥΧΟΣ_067 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 03 Π ΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ: ΌΨΕΙΣ ΜΙΑΣ Α-ΔΈΣΠΟΤΗΣ ΕΞΈΓΕΡΣΗΣ Άρθρο της Σύνταξης ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΩΣ ΔΗΜΌΣΙΑ ΙΣΤΟΡΊΑ 04 Τ ο Πολυτεχνείο ως δημόσια ιστορία: οι αποτυπώσεις, οι αναγνώσεις, οι αναπαραστάσεις Χάρης Αθανασιάδης 06 Α ποκλίνουσες διαδρομές. Η μνήμη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου μέσα από τις μαρτυρίες Πολυμέρης Βόγλης, 08 Μ άης του 1968 και Πολυτεχνείο Παντελής Κυπριανός, 10 1 , 2, 3, πολλά Πολυτεχνεία Η Μεταπολίτευση και η Αριστερά της μέσα από την επετειακή πορεία Τάσος Κωστόπουλος 12 « Το Πολυτεχνείο ως καταλύτης εξελίξεων στο χώρο της άκρας δεξιάς και ο αντίκτυπος του Νοεμβρίου ‘73 στη φίλα προσκείμενη στο καθεστώς των συνταγματαρχών νεολαία» Βασιλική Γεωργιάδου 13 Α ναπαραστάσεις του Πολυτεχνείου στη Διαχρονία Κωστής Κορνέτης 14 Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας από το 1975 έως σήμερα Άγγελος Παληκίδης - Γιάννης Ευαγγέλου 16 Η εξέγερση του Πολυτεχνείου- Μια ξεχασμένη κατάθεση Το βιβλίο-μαρτυρία του Σταύρου Λυγερού για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου 18 Π ριν σβήσουν τα φώτα Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚO ΕΡΓΟ 22 Α ΝΤΙΜΑΧΊΕΣ ΜΗΤΣΟΤΆΚΗ, ΦΆΜΕΛΛΟΥ, ΑΝΔΡΟΥΛΆΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΔΙΟΙΚΉΣΕΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΌΣΙΟ Σύγκρουση και για το Παλαιστινιακό 24 Ν . ΚΕΡΑΜΈΩΣ: ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΚΉ ΕΦΕΞΉΣ Η ΕΠΙΛΟΓΉ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΉΣΕΩΝ ΤΩΝ ΦΟΡΈΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΊΟΥ Για κομματικό κράτος, έκανε λόγο η αντιπολίτευση 28 Η ΚΡΙΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΙΚΡΏΝ ΚΟΜΜΆΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟΣΧΈΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΕΛΈΧΩΣΗ ΤΩΝ ΦΟΡΈΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΊΟΥ Είπαν ότι δεν εγγυάται την αξιοκρατία και τη διαφάνεια 30 Τ Α «ΝΑΙ» ΚΑΙ ΤΑ «ΌΧΙ» ΤΩΝ ΦΟΡΈΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΝΈΟ ΣΎΣΤΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΉΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΉΣΕΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΌΣΙΟ Θετικοί οι περισσότεροι εκπρόσωποι, έκαναν λόγο για διαφάνεια 32 Μ . ΧΡΥΣΟΧΟΐΔΗΣ: 17 ΝΈΕΣ ΜΑΦ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΏΝ ΘΑ ΣΏΖΟΥΝ ΖΩΈΣ Κριτική από την αντιπολίτευση 36 « ΝΑΙ» ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΦΟΡΕΊΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΕΘΝΙΚΟΎ ΔΙΚΤΎΟΥ ΜΑΦ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΆ Ζήτησαν στελέχωση των μονάδων υγείας και προσλήψεις προσωπικού 38 Κ . ΣΚΡΈΚΑΣ: ΤΟ ΝΈΟ ΣΎΣΤΗΜΑ ΘΑ ΦΈΡΕΙ ΦΘΗΝΌΤΕΡΕΣ ΤΙΜΈΣ ΣΤΟ ΡΕΎΜΑ Για σύγχυση και νέα βάρη για τους καταναλωτές έκανε λόγο η αντιπολίτευση 42 Φ ΌΒΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΝΈΑ ΤΙΜΟΛΌΓΙΑ ΡΕΎΜΑΤΟΣ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΝΏΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΏΝ Τόνισαν ότι γίνεται περίπλοκο για τους οικιακούς καταναλωτές και τις επιχειρήσεις 44 Β . ΚΙΚΊΛΙΑΣ: ΝΈΟ ΜΟΝΤΈΛΟ ΠΟΛΙΤΙΚΉΣ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΜΕ ΈΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΌΛΗΨΗ Μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων και στη συνέχεια ευθύνες ζήτησε η ΚΕΔΕ 46 Υ ΠΕΡΥΠΟΛΟΓΙΣΤΉ ΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΈΣ ΤΕΧΝΗΤΉΣ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗΣ ΑΠΟΚΤΆ Η ΕΛΛΆΔΑ Οι νέες προτεραιότητες του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην αρμόδια Επιτροπή 48 Δ . ΚΑΙΡΊΔΗΣ: ΜΗΔΕΝΙΚΈΣ ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΈΣ ΡΟΈΣ ΣΤΟΝ ΈΒΡΟ Αίτημα της αντιπολίτευσης να ενημερωθεί για τις συνομιλίες με την Τουρκία 50 Θ . ΠΕΤΡΑΛΙΆΣ: ΤΟ 2021 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΊΣΑΜΕ ΜΕΓΆΛΕΣ ΚΡΊΣΕΙΣ, ΑΛΛΆ ΚΡΑΤΉΣΑΜΕ ΌΡΘΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΊΑ Εγκρίθηκε από τους βουλευτές της ΝΔ ο οικονομικός απολογισμός του 2021 54 Σ ΥΓΚΛΌΝΙΣΑΝ ΤΗ ΒΟΥΛΉ ΟΙ ΑΦΗΓΉΣΕΙΣ ΤΡΙΏΝ ΘΥΜΆΤΩΝ ΤΡΟΧΑΊΩΝ Καταθέσαν τις προσωπικές τους εμπειρίες και τις προτάσεις τους για την αντιμετώπιση των τροχαίων ατυχημάτων 56 ΆΡΣΗ ΤΗΣ ΑΣΥΛΊΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΕΥΤΈΣ ΤΟΥ ΚΌΜΜΑΤΟΣ «ΣΠΑΡΤΙΆΤΕΣ» Πέρασε με συντριπτική πλειοψηφία ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉ ΔΙΠΛΩΜΑΤΊΑ 58 Δ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΈΣ ΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΣΑΝΑΤΟΛΙΚΌ Ενημέρωση της υφυπουργού Εξωτερικών για τις πρόσφατες συνόδους κορυφής της ΕΕ 60 ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΈΔΡΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ ΜΕ ΠΡΈΣΒΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΤΡΑΜΜΈΝΟΥΣ ΑΡΑΒΙΚΏΝ ΚΡΑΤΏΝ 61 Σ ΥΝΆΝΤΗΣΗ ΠΡΟΈΔΡΟΥ ΒΟΥΛΉΣ ΜΕ ΣΥΓΓΕΝΕΊΣ ΤΩΝ ΟΜΉΡΩΝ ΠΟΥ ΈΧΟΥΝ ΑΠΑΧΘΕΊ ΑΠΌ ΤΗΝ HAMAS 62 Σ ΥΝΆΝΤΗΣΗ Α΄ ΑΝΤΙΠΡΟΈΔΡΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ Κ. Ι. ΠΛΑΚΙΩΤΆΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟ ΤΗΣ ΕΘΝΟΣΥΝΈΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ ΤΗΣ ΚΟΡΈΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 70 Μ ΑΡΙΈΤΤΑ ΓΙΑΝΝΆΚΟΥ: Η ΠΡΩΤΟΠΌΡΟΣ ΓΥΝΑΊΚΑ, ΕΠΙΣΤΉΜΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΚΌΣ Εκδήλωση προς τιμήν της πρώην υπουργού Παιδείας 78 Γ ΕΏΡΓΙΟΣ ΛΑΣΣΆΝΗΣ Η ΦΥΛΑΚΉ – ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΈΣ ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ Εκδήλωση παρουσίασης της νέας έκδοσης της Βιβλιοθήκης της Βουλής 88 Μ ΕΤΑΚΙΝΉΣΕΙΣ ΠΛΗΘΥΣΜΏΝ, 19001951: Ο ΚΌΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΘΡΆΚΗ Διήμερο επιστημονικό συνέδριο στην Αλεξανδρούπολη 92 Η ΠΟΛΎΤΙΜΗ ΚΑΙ ΖΩΝΤΑΝΉ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΉΚΗ ΤΗΣ ΔΌΜΝΑΣ ΣΑΜΊΟΥ Εκδήλωση του Ιδρύματος της Βουλής 96 Κ ΑΙ ΣΤΟ ΜΈΓΑΡΟ ΜΠΟΔΟΣΆΚΗ Η ΒΟΥΛΉ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ 97 ΈΦΥΓΕ ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ Ο ΠΡΏΗΝ ΒΟΥΛΕΥΤΉΣ Θ. ΚΟΤΣΏΝΗΣ 98 Π ΡΌΓΡΑΜΜΑ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΎ ΣΤΑΘΜΟΎ Το αναλυτικό πρόγραμμα του τηλεοπτικού σταθμού της Βουλής για το δεκαπενθήμερο που έρχεται. 100 ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑ ΒΟΥΛΕΥΤΏΝ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΎΛΙΟ Οδηγίες πλοήγησης μέσα στον ιστότοπο της Βουλής για να αναγνώσετε τη δραστηριότητα ενός βουλευτή. 102 Ο ΙΣΤΟΡΙΟΔΊΦΗΣ ΜΙΧΆΛΗΣ ΠΑΣΙΆΚΟΣ ΈΦΥΓΕ ΑΠΌ ΚΟΝΤΆ ΜΑΣ
3 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την εξέγερση των φοιτητών ενάντια στη Δικτατορία τον Νοέμβριο του 1973.Κορύφωση της εξέγερσης αυτής ήταν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο. Ένα συνέδριο, που έγινε πρόσφατα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με τίτλο «Το Πολυτεχνείο ως δημόσια ιστορία: Οι χρήσεις, οι προσλήψεις, οι αναπαραστάσεις (1974-2023)», και δύο βιβλία που εκδόθηκαν με αφορμή την συμπλήρωση των 50 χρόνων, το «Πριν σβήσουν τα φώτα» του Μίμη Ανδρουλάκη και το «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου - Μία ξεχασμένη κατάθεση» του Σταύρου Λυγερού επιχειρούν να αποτιμήσουν τα γεγονότα εκείνης της ιστορικής περιόδου. Στο σκεπτικό της διοργάνωσης του Συνεδρίου από το Πάντειο Πανεπιστήμιο αναφέρεται χαρακτηριστικά για τον τρόπο προσέγγισης του ιστορικού φαινομένου «Πολυτεχνείο»: «Απο τα πρώτα κιόλας χρόνια της Μεταπολίτευσης, το «Πολυτεχνείο» (όπως αποτυπώθηκε η εξέγερση στη συλλογική μνήμη) αναδείχτηκε σε κομβικό «τόπο μνήμης» της ελληνικής κοινωνίας και της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Μέσα στην πρώτη δεκαετία είχαν ήδη παγιωθεί μια σειρά από εκδηλώσεις μνήμης με χαρακτήρα κινηματικό (πορεία), θεσμικό (κατάθεση στεφάνων) ή εκπαιδευτικό (σχολική γιορτή). Παράλληλα (και στη συνέχεια) η μνήμη της εξέγερσης αποτυπώθηκε στον αστικό ιστό (με οδωνύμια, γλυπτικές συνθέσεις και αναθηματικές πλάκες), μεταπλάστηκε καλλιτεχνικά (στην ποίηση, τη ζωγραφική, τον κινηματογράφο), ενώ προκάλεσε (και συνεχίζει να προκαλεί) αντιπαραθέσεις στον δημόσιο λόγο, τον Τύπο και το διαδίκτυο. Για πενήντα χρόνια τώρα το Πολυτεχνείο λειτουργεί ταυτόχρονα ως τόπος σύγκλισης και ως τόπος σύγκρουσης των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Σχεδόν όλες οι πολιτικές παρατάξεις επιδίωξαν να συνδεθούν ποικιλοτρόπως με τη μνήμη του, με εξαίρεση την Άκρα Δεξιά. Την ίδια στιγμή, σχεδόν όλες οι πολιτικές παρατάξεις αντιπαρατίθενται μεταξύ τους διεκδικώντας προνομιακή σχέση ή νοηματοδοτώντας με διαφορετικό τρόπο η καθεμιά το Πολυτεχνείο. Το συνέδριο θα επικεντρωθεί σε όλες αυτές τις χρήσεις, τις προσλήψεις, τις αναπαραστάσεις και τις διαμάχες που εκδηλώθηκαν στα πενήντα χρόνια από την εξέγερση έως σήμερα. Ενδιαφέρουν ασφαλώς οι επετειακές πρακτικές, οι κινηματικές και θεσμικές κρυσταλλώσεις, τα υλικά κατάλοιπα της εξέγερσης, οι πρακτικές οικειοποίησης και η στελέχωση των πολιτικών κομμάτων. Ενδιαφέρουν επίσης η αρθρογραφία και οι διαμάχες στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα, τα απομνημονεύματα και οι προφορικές μαρτυρίες, οι αποτυπώσεις στη σχολική ιστορία, οι εικονογραφικές και γλυπτικές απεικονίσεις, οι ονοματοδοσίες και κάθε άλλη δημόσια δράση». Για τον τρόπο ανάγνωσης της περιόδου στο πλαίσιο του συνεδρίου ο εκ των επιστημονικά υπευθύνων του συνεδρίου καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Χάρης Αθανασιάδης επισημαίνει: «Αν θέσουμε στο κέντρο το αρχικό γεγονός, μπορούμε να μείνουμε σε αυτό ή να κοιτάξουμε κατόπιν και τη μακρά σκιά του. Αν θέσουμε στο κέντρο τη μνήμη του γεγονότος, θα επιμείνουμε στις αναγνώσεις, τις προσλήψεις, τις αναπαραστάσεις του και θα τις συσχετίσουμε με το εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο, μα αναγκαστικά θα ανατρέξουμε και στα αρχικά γεγονότα για να δούμε εάν και πόσο οι αναπαράστασεις απέχουν από αυτά. Το συνέδριο που οργανώθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο επέλεξε τον δεύτερο δρόμο». Το αφιέρωμα αυτού του τεύχους στηρίζεται σε έξη ενδιαφέρουσες εισηγήσεις αυτού του συνεδρίου. Η επιλογή και η διάταξη τους έγινε με ένα τρόπο που κατά το δυνατόν να « συνομιλουν» μεταξύ τους και να καλύπτουν θεματικά όλη την ιστορική διαδρομή και την επιρροή του Πολυτεχνείου στην πολιτική, την τέχνη, τον κινηματογράφο και την λογοτεχνία. Ως αναπόσπαστο μέρος του αφιερώματος θεωρούμε και την παρουσίαση των δύο βιβλίων του Μίμη Ανδρουλάκη και του Σταύρου Λυγερού που προαναφέραμε. Επιλέγουμε να κλείσουμε αυτό το σημείωμα με ένα εξομολογητικό απόσπασμα απο το προλογικό μέρος του βιβλίου του Σταύρου Λυγερού, ο οποίος ως γνωστόν υπήρξε μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου. Γράφτηκε με αφορμή την συμπλήρωση 20 χρόνων απο την επέτειο του Πολυτεχνείου και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 17 Νοεμβρίου 1993 με τίτλο «Εκ βαθέων» : «Θεωρώ τον εαυτό μου αφάνταστα τυχερό, που το κύμα της ιστορίας μου πρόσφερε το μοναδικό δώρο να βρεθώ στον πυρήνα μιας αυθόρμητης και α-δέσποτης εξέγερσης. Οι κάθε λογής αντιπολιτευόμενοι ταγοί, που εκείνη ακριβώς την εποχή έπαιζαν τα δικά τους παιχνίδια, παρακολούθησαν τη νεανική πλημμυρίδα τρομοκρατημένοι και αμήχανοι. Θα προσέθετα και με έκδηλη καχυποψία, όχι μόνο γιατί δεν την ήλεγχαν, αλλά και γιατί την έβλεπαν να τους παρακάμπτει και να τους ξεπερνά. Η εξέγερση ήταν μία συλλογική εκτόξευση στον ουρανό της ανιδιοτέλειας, ένας πρωτοφανής οργασμός δημιουργίας, μία έμπρακτη υπέρβαση της αλλοτρίωσης και το ουσιαστικότερο μάθημα Πολιτικής και Ηθικής που θα μπορούσε να πάρει μία γενιά. Στις τρεις εκείνες ημέρες του Νοέμβρη, ο χρόνος απόκτησε μία αφάνταστη πυκνότητα, ενηλικιώνοντας ανήλικους και ενήλικες. Έχω πάντα την αίσθηση ότι η λυτρωτική σφραγίδα, όσο κι αν επικαλύπτεται από τις συσσωρευμένες αμαρτίες των είκοσι χρόνων που μεσολάβησαν, παραμένει ανεξίτηλη. Μοιάζει λίγο σαν ένας μυστικός ανομολόγητος δεσμός, που ποτέ δεν ενεργοποιήθηκε κι ούτε πρόκειται να ενεργοποιηθεί. Υπάρχει, όμως, γιατί όλοι μας έχουμε κάπου φυλάξει στεγανή από τις τρέχουσες σκοπιμότητες τη μοναδική αυτή εμπειρία, που λειτουργεί σαν αντίστροφη «κολυμβήθρα του Σιλωάμ»: αντί να «καίει» τις αμαρτίες μας, τις υπογραμμίζει, τις καθιστά δυσβάσταχτες. Η περιβόητη «γενιά του Πολυτεχνείου”, άλλωστε, δεν είναι μόνο όσοι το 1974 επιβιβάσθηκαν στα τρένα των κομμάτων και στη συνέχεια εισήλθαν, περισσότερο ή λιγότερο, στον αστερισμό της επωνυμίας. Είναι κυρίως οι άλλοι, που προτίμησαν το κυνήγι της ουτοπίας, αρνούμενοι τη μίζερη ασφάλεια των μηχανισμών. Είναι όλοι εκείνοι, που γνωρίζοντας την εκτυφλωτική διαύγεια της με προσωπικό κόστος και χωρίς την προσδοκία ανταλλάγματος πολιτικής πράξης, δεν άντεξαν το συγχρωτισμό με το θαμπό παιχνίδι του ποικιλόχρωμου πολιτικαντισμού. Είναι όλοι εκείνοι, που βυθίσθηκαν στην επώδυνη κρίση της αμφισβήτησης, προτιμώντας την περιπέτεια της μοναχικής διαδρομής, που τους έβγαλε στις πιο διαφορετικές ακτές. Είναι όλοι εκείνοι, που με ειρωνική μελαγχολία θα διαβάσουν αυτές τις γραμμές και θα παρακολουθήσουν τις βαρετές επετειακές εκπομπές. Ας είναι επιεικείς». TOY ΘΟΔΩΡΗ ΤΖΑΛΑΒΡΑ Πολυτεχνειο: Όψεις μιας α-δέσποτης εξέγερσης
4 ΤΕΥΧΟΣ_067 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΩΣ ΔΗΜΌΣΙΑ ΙΣΤΟΡΊΑ Το Πολυτεχνείο ως δημόσια ιστορία: οι αποτυπώσεις, οι αναγνώσεις, οι αναπαραστάσεις Χάρης Αθανασιάδης Καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Υπάρχει το Πολυτεχνείο ως γεγονός· υπάρχει και το Πολυτεχνείο ως συλλογική μνήμη. Το Πολυτεχνείο ως γεγονός κράτησε τρεις ημέρες· το Πολυτεχνείο ως μνήμη αντέχει ήδη 50 χρόνια. Μπορούμε να μελετήσουμε το Πολυτεχνείο ως γεγονός: να ανασυγκροτήσουμε όσα συνέβησαν εκείνες τις ημέρες εντός του, όσα διαδραματίστηκαν στους γύρω δρόμους ή όσα διεμείφθησαν πριν και μετά στους ανταγωνιστικούς πυρήνες της δικτατορικής εξουσίας – αυτή είναι η δουλειά της Ιστορίας. Μπορούμε επίσης να δοκιμάσουμε ανατομίες της μνήμης του Πολυτεχνείου και των τρόπων που τη διαμόρφωσαν: Πώς έγινε ταινία, πίνακας, τραγούδι, ποίηση· πώς έγινε μαρτυρία, ανάλυση, σύνθημα, πορεία και σχολική γιορτή· πώς διαμόρφωσε τις πολιτικές ταυτότητες, πώς και γιατί ακόμη συζητάμε γι’ αυτό – αυτή είναι η δουλειά της Δημόσιας Ιστορίας. Αν θέσουμε στο κέντρο το αρχικό γεγονός, μπορούμε να μείνουμε σε αυτό ή να ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΡΧΕΙΟ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
5 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 κοιτάξουμε κατόπιν και τη μακρά σκιά του. Αν θέσουμε στο κέντρο τη μνήμη του γεγονότος, θα επιμείνουμε στις αναγνώσεις, τις προσλήψεις, τις αναπαραστάσεις του και θα τις συσχετίσουμε με το εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο, μα αναγκαστικά θα ανατρέξουμε και στα αρχικά γεγονότα για να δούμε εάν και πόσο οι αναπαράστασεις απέχουν από αυτά. Το συνέδριο που οργανώθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο επέλεξε τον δεύτερο δρόμο. Ίσως διότι οι τόποι μνήμης γεννιούνται από τις διαρκείς και αναπόφευκτες πολιτικές χρήσεις της ιστορίας και το συνέδριο οργανώθηκε από το μοναδικό Τμήμα όπου η Ιστορία συνυπάρχει σε διαρκή ώσμωση με την Πολιτική Επιστήμη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε αυτό μόνο το Τμήμα θεσπίστηκε ερευνητική «Μονάδα για τη Μελέτη της Ιστορικής Κουλτούρας». Είναι όμως άραγε το Πολυτεχνείο αξιομνημόνευτο γεγονός πέρα και έξω από τους μικρόκοσμους που ομνύουν στη μνήμη του. Ας δοκιμάσουμε να το δούμε με το βλέμμα ενός αξιόπιστου ξένου. Εδώ και δύο μόλις μήνες, στις 20 Σεπτεμβρίου του 2023, η βρετανική εφημερίδα The Guardian ανάρτησε στον ιστότοπό της 50 φωτογραφίες προκειμένου να αναδείξει τις πιο κομβικές, κατά την εκτίμησή της, στιγμές της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας – των τελευταίων 50 ετών (1973-2023). Για το πρώτο έτος διάλεξε τη φωτογραφία που τράβηξε ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας το ξημέρωμα της 17ης Νοεμβρίου 1973: Το τανκ να κινείται προς την πύλη του Πολυτεχνείου και τους φοιτητές να στέκονται όρθιοι πίσω της. «Μια καθοριστική πράξη αντίστασης ενάντια στον αυταρχισμό», σημειώνει στη λεζάντα, «που έστρεψε την κοινή γνώμη ενάντια στους συνταγματάρχες [και] οδήγησε τελικά στην πτώση του καθεστώτος τον επόμενο χρόνο». Αναμφίβολα, λοιπόν, το Πολυτεχνείο είναι γεγονός αξιομνημόνευτο. Άλλωστε ίσως επιλέχθηκε ακριβώς επειδή πριν ακόμη περάσει στις δέλτους της Ιστορίας, η εικόνα με το τανκ χαράχτηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Όπως ήδη ανέφερα η Δημόσια Ιστορία ασχολείται λιγότερο με όσα ίχνη άφησε ο χρόνος από το αρχικό γεγονός, και περισσότερο με αφηγήσεις και νοήματα που παρήχθησαν στη συνέχεια ερήμην των ιστορικών, από την ίδια την κοινωνία. Παρήχθησαν από σκηνοθέτες, συνθέτες, ποιητές και λογοτέχνες, από τη δημοσιογραφική και δικαστική έρευνα που προηγήθηκε, από τις συνεντεύξεις, τα άρθρα και τα βιβλία των πρωταγωνιστών της εξέγερσης και, κυρίως, από έναν τεράστιο όγκο δράσεων και επιτελέσεων στον δημόσιο χώρο που έχουν ήδη προσανατολίσει το βλέμμα των πολλών, έχουν ήδη διαμορφώσει την ιστορική κουλτούρα της κοινωνίας. Αυτές τις κατοπινές αναγνώσεις και τις πολλαπλές αναπαραστάσεις του επίμαχου παρελθόντος προσπαθεί να χαρτογραφήσει και να αναλύσει η Δημόσια Ιστορία. Τόσο για να αποτιμήσει τον βαθμό που οι αναπαραστάσεις συνομιλούν με τα αρχικά γεγονότα (με τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας για τα αρχικά γεγονότα), όσο και διότι οι προσλήψεις του παρελθόντος εξίσου αν όχι περισσότερο από το ίδιο το παρελθόν (οι δημόσιες ιστορίες εξίσου αν όχι περισσότερο από την ίδια την ιστορία) είναι αυτές που διαμορφώνουν τις πολιτικές και πολιτισμικές ταυτότητες των ατόμων και των συνόλων – άρα αυτές που επηρεάζουν πρωτίστως τη δράση των ανθρώπων, δηλαδή την παραγωγή του μέλλοντος. Και η μνήμη του Πολυτεχνείου, η συνομιλία με το Πολυτεχνείο, ο τρόπος και το περιεχόμενο της συνομιλίας έγιναν ήδη από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης υλικά για τη δόμηση πολιτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων. Το Πολυτεχνείο διαφέρει από τις δυο εθνικές επετείους, την 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου, διότι ο εχθρός δεν είναι εθνικός, αλλά πολιτικός. Το Πολυτεχνείο δεν υμνεί το έθνος, αλλά τη δημοκρατία. Από αυτή την πλευρά θυμίζει κάπως την ξεχασμένη σήμερα 3η Σεπτέμβρη του 1843, την εξέγερση για το Σύνταγμα, η οποία είχε καθιερωθεί τον 19ο αιώνα ως εθνική επέτειος παρά τη θέληση του Όθωνα. Θυμίζει εν μέρει και την πορτογαλική 25η Απριλίου 1974, την ημέρα της Επανάστασης των Γαρυφάλλων. Όπως εκείνες, το Πολυτεχνείο μεταφέρει τη διαχωριστική γραμμή στο εσωτερικό του έθνους και ως επακόλουθο η συλλογική μνήμη είναι εγγενώς πληθυντική, είναι μνήμες εν πολλοίς διαιρεμένες και διαιρετικές. Αλλιώς θυμούνται το Πολυτεχνείο οι ποικίλες εκφάνσεις της Δεξιάς, αλλιώς οι πολλαπλές εκδοχές της Αριστεράς. Για την άκρα Δεξιά είναι η μεγάλη πλάνη πάνω στην οποία στήθηκε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία δέσμια της αριστερής κουλτούρας. Για τη φιλελεύθερη Δεξιά ένας τόπος μνήμης του αγώνα για τη δημοκρατία, άξιος τιμής, αλλά επίφοβος ενόσω αξιοποιείται από την Αριστερά. Για τον κόσμο της Αριστεράς το Πολυ-
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΩΣ ΔΗΜΌΣΙΑ ΙΣΤΟΡΊΑ 6 ΤΕΥΧΟΣ_067 Αποκλίνουσες διαδρομές. Η μνήμη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου μέσα από τις μαρτυρίες Πολυμέρης Βόγλης, Καθηγητής Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Οι προσωπικές αφηγήσεις για την εξέγερση του Πολυτεχνείου θα μπορούσαν να χωριστούν σε δυο περιόδους: η πρώτη περίοδος αφορά τα χρόνια από το 1974 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και η δεύτερη περίοδος τη δεκαετία του 1990 μέχρι και την αυγή της νέας χιλιετίας. Στην πρώτη περίοδο οι αφηγήσεις οι στενά συνδεδεμένες και επικαθορίζονται από τις συγκεκριμένες, διακριτές πολιτικές ταυτότητες των πρωταγωνιστών. Στη δεύτερη περίοδο, οι πρωταγωνιστές λειτουργούν περισσότερο ως «κοινότητα μνήμης» και στόχος τους είναι να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη και το «νόημα» της εξέγερσης στο παρόν. Από την άλλη πλευρά, αυτό που είναι κοινό και στις δύο περιόδους είναι ότι οι αφηγήσεις για το γεγονός επισκιάζουν την υποκειμενικότητα των αφηγητών. Το υλικό προέρχεται από συνεντεύξεις, αφηγήσεις και κείμενα ανθρώπων που συμμετείχαν στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και δημοσιεύθηκαν στον Τύπο από το 1974 έως το 2003. Η πρώτη περίοδος από το 1974 έως τα τέλη δεκαετίας 1980 είναι και η πλουσιότερη από πλευράς όγκου αφηγήσεων. Στις συνεντεύξεις και κείμενα που δημοσιεύονται στον Τύπο, οι πρωταγωνιστές δεν μιλούν τόσο ως μάρτυρες των γεγονότων του 1973 αλλά περισσότερο ως εκπρόσωποι των κομμάτων της Αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ. Δεν καταθέτουν τις προσωπικές αναμνήσεις τους αλλά την πολιτική ανάλυση, η οποία να δικαιώνει τη γραμμή των δικών τους οργανώσεων έναντι των άλλων, και αναλαμβάνουν να προσδιορίσουν το τεχνείο είναι συνώνυμο της αντίστασης, μετωνυμία της εξέγερσης, υπόμνηση μιας ιδανικής συλλογικής ταυτότητας, η οποία κινδυνεύει από την τριβή με την πολιτική καθημερινότητα. Το Πολυτεχνείο είναι μια υβριδική επέτειος: κινηματική ως πορεία, θεσμική ως σχολική γιορτή. Η πορεία, το κινηματικό αντίστοιχο της παρέλασης, λειτουργεί σαν μνημονική τελετουργία, ένας φόρος τιμής στους εξεγερμένους φοιτητές, μα ταυτόχρονα σαν πολιτική δράση, ένα εργαστήρι ανανέωσης και προβολής κοινωνικών διεκδικήσεων. Ξεκίνησε το 1974 παρά τις κυβερνητικές αποθαρρύνσεις και κρυσταλλώθηκε στα επόμενα χρόνια παρά τις κυβερνητικές απαγορεύσεις. Σήμερα, όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει σε καμιά άλλη χώρα μνημονική τελετουργία που αντέχει μισό αιώνα δίχως κρατική υποστήριξη. Από αυτή την άποψη η πορεία του Πολυτεχνείου είναι μοναδική. Αλλά και η σχολική γιορτή προτού καθιερωθεί επισήμως το 1981, επιβλήθηκε «από τα κάτω», από τις επίμονες πρωτοβουλίες μαθητών που αξιοποιούσαν την αμηχανία της τότε κυβέρνησης και την ανοχή των καθηγητών. Είναι αρκετές οι φωνές που τα τελευταία χρόνια δυσθυμούν με την πορεία και ζητούν την κατάργηση της σχολικής γιορτής. Κάποιοι διότι τη θεωρούν προπαγάνδα της Αριστεράς, άλλοι διότι την βρίσκουν αποστεωμένη και αφυδατωμένη από τα επαναστατικά της νοήματα. Όμως το Πολυτεχνείο αντέχει. Ίσως διότι αποτελεί άρρηκτο μέρος της ιστορικής μας κουλτούρας, ίσως διότι οι νέοι μαθαίνουν νωρίς για το Πολυτεχνείο. Οι νέοι δεν μαθαίνουν για το Πολυτεχνείο από το μάθημα της Ιστορίας, αλλά από τις εκδηλώσεις στην επέτειο της 17ης Νοεμβρίου. Μαθαίνουν για το Πολυτεχνείο επειδή το Πολυτεχνείο έχει τη δική του σταθερή ημέρα μέσα στο σχολικό έτος. Και όπως συμβαίνει με όλες τις σχολικές τελετουργίες, η γιορτή του Πολυτεχνείου αφήνει βαθύ αποτύπωμα στη μνήμη των μετέπειτα ενήλικων, η οποία κατόπιν επηρεάζει τις στάσεις και τις πρακτικές τους. Το είδαμε συχνά στη μεταπολιτευτική μας ιστορία: στις καταλήψεις των πανεπιστημίων το 1978-79, για παράδειγμα, ή στις μαθητικές κινητοποιήσεις του 1990-91 διακρίνουμε ρητορικά σχήματα και ρεπερτόρια δράσης που αντλούν από το Πολυτεχνείο και τις μνημονικές του αντηχήσεις. Ίσως, μάλιστα, η πορεία, η κατεξοχήν κινηματική εκδήλωση του Πολυτεχνείου, θα είχε εγκαταλειφθεί από τις νεότερες γενιές εάν δεν υπήρχε η σχολική γιορτή, η οποία αναπαράγει τις συναισθηματικές προδιαθέσεις πάνω στις οποίες ακουμπάνε και ενδυναμώνονται οι μετέπειτα στάσεις και πρακτικές. Το θέλουμε αυτό; Ναι, εάν δεν μας φοβίζουν οι νεανικές εξεγέρσεις που διεκδικούν μια κοινωνία με ελευθερία, ισότητα και δικαιοσύνη. Το χρειάζεται η σημερινή ελληνική κοινωνία; Ναι, εάν θέλουμε η εθνική μας ταυτότητα να δεθεί άρρηκτα με τη δημοκρατία. Φέτος έχουμε τα πενηντάχρονα του Πολυτεχνείου, και αν κάποια αξία έχουν τα ιωβηλαία αυτή έγκειται στο γεγονός ότι προτρέπουν σε στοχαστικές αναμετρήσεις με το παρελθόν. Να ξαναδούμε τα γεγονότα του τότε, να ξαναδούμε και τους τρόπους που τα θυμόμαστε. Να αναμετρηθούμε με την ιστορική μας κουλτούρα, δηλαδή με τη συλλογική μας ταυτότητα. Είναι μια άσκηση αυτογνωσίας, αλλά και μια εκλέπτυνση της κριτικής μας ικανότητας. Διότι οι αναμετρήσεις με το παρελθόν, ιδιαιτέρως το συγκρουσιακό και διαιρετικό παρελθόν, ακονίζουν τα νοητικά μας εργαλεία καθιστώντας μας περισσότερο ικανούς να αναλύουμε τη σύνθετη, αντιφατική και συχνά επίσης συγκρουσιακή πραγματικότητα του παρόντος. Διότι η ιστορία είναι ασφαλώς μια ανατομία του χθες. Μα είναι επίσης μια συστηματική συνομιλία του σήμερα με το χθες.
7 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 «νόημα» του Πολυτεχνείου απέναντι σε προσπάθειες «διαστρέβλωσής» του. Η συζήτηση για το νόημα του Πολυτεχνείου, όπως γενικότερα για το νόημα κάθε επετείου, είναι ιστορικά προσδιορισμένη, και από αυτήν την σκοπιά «τομή» μπορεί να θεωρηθεί το 1981. Λίγες εβδομάδες μετά την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981, ο Κ. Λαλιώτης σε συνέντευξή του (Ελευθεροτυπία, 13/11/1981) τις ημέρες του εορτασμού της επετείου διαπίστωνε ότι «ο αγώνας του Πολυτεχνείου άρχισε να δικαιώνεται». Σε αυτή τη νέα πολιτική πραγματικότητα μετά το 1981, η δημόσια συζήτηση θα αφορούσε το εάν «το Πολυτεχνείο δικαιώθηκε» ή εάν «ο αγώνας συνεχίζεται». Στον αντίποδα της λογικής ότι το Πολυτεχνείο δικαιώθηκε, κινήθηκαν άλλοι αντιδικτατορικοί αγωνιστές, οι οποίοι παρέμεναν ενεργοί στο χώρο της Αριστεράς και επεδίωξαν να υπογραμμίσουν τον ρόλο των παράνομων οργανώσεων το 1973. Επίσης, απέναντι σε μια λογική που παρουσίαζε το Πολυτεχνείο ως μια αυθόρμητη κινητοποίηση των φοιτητών, η Αριστερά μέσα από τη φωνή των πρωταγωνιστών της επεδίωξε να αναδείξει το ρόλο των πολιτικών οργανώσεων στην οργάνωση της εξέγερσης. Στη δεκαετία του 1990, οι αφηγήσεις αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά το «εμείς» μέσα από μια οπτική απολογισμού και αυτοκριτικής, ενώ οι «άλλοι» (η χούντα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι προβοκάτορες, κ.α.) έχουν εξοβελιστεί. Το 1993 σε μια συζήτηση που οργάνωσε η Ελευθεροτυπία ο Κ. Λαλιώτης υποστήριξε ότι «Το Πολυτεχνείο είναι ένα γεγονός, μια πραγματικότητα, είναι κι ένας μύθος. Αυτό που έχει κυριαρχήσει είναι ο μύθος. Τον μύθο αυτό τον είχε συνολικά ανάγκη η ελληνική κοινωνία για να καλύψει τις ενοχές της επειδή πολύ λίγο αντιστάθηκε, περισσότερο συμβιβάστηκε με τη χούντα». Αυτή η διαπίστωση ερχόταν να διαψεύσει την αντίληψη που πρόσωπα, κόμματα και οργανώσεις είχαν επίμονα καλλιεργήσει μετά το 1973: ότι δηλαδή ο λαός αγωνίστηκε κατά της χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η κορύφωση αυτού του αγώνα. Στην ίδια συνέντευξη η αποστασιοποίηση από τα ιδεολογικά ερμηνευτικά σχήματα και τις μονολιθικές κατηγορίες του παρελθόντος φαίνεται στην αφήγηση του Α. Αλαβάνου, ο οποίος από την εξέγερση του Πολυτεχνείου θα κρατούσε, όπως λέει, «τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη κι επίσης τον αντικομφορμισμό και μια κάποια ανορθολογικότητα». Η κρίση των πολιτικών ταυτοτήτων, οδηγεί τους αντιδικτατορικούς αγωνι-
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΩΣ ΔΗΜΌΣΙΑ ΙΣΤΟΡΊΑ 8 ΤΕΥΧΟΣ_067 Μάης του 1968 και Πολυτεχνείο Παντελής Κυπριανός, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Μπορούν να συσχετιστούν και να συνεξεταστούν τα δύο αυτά συμβάντα, ο Μάης του 1968 στη Γαλλία και η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το 1973; Ο Μάης του 1968 ήταν μία εξέγερση σε καθεστώς κοινοβουλευτικό, την Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία. Το Πολυτεχνείο, ήταν ένας ξεσηκωμός σε ένα καθεστώς τυραννικό, τη διδακτορία των Συνταγματαρχών. Η διαφορά αποτυπώνεται και στα αιτήματα των εξεγερμένων και εξηγεί διαφορές τους. Μπορούμε να συσχετίσουμε τις δύο εξεγέρσεις για δύο λόγους. Ο Γαλλικός Μάης άσκησε σημαντική επιρροή στον ευρωπαϊκό χώρο και πέρα από αυτόν. Είχε απήχηση και στην Ελλάδα, στη διάρκεια της Δικτατορίας και στη Μεταπολίτευση. Κατά δεύτερον τα δύο συμβάντα είναι χρονικά κοντά. Το Πολυτεχνείο λαμβάνει χώρα μόλις πέντε χρόνια αργότερα. Έχει το Πολυτεχνείο επηρεαστεί από το Γαλλικό Μάη; Εντυπώνεται η ενδεχόμενη επιρροή στο δημόσιο λόγο και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των Ελλήνων; Για να απαντήσω θα παρουσιάσω πρώτα κάποια συμπεράσματα για το Μάη μέσα από μελέτες Γάλλων κοινωνικών επιστημόνων και κατόπιν θα εκθέσω την πρόσληψη του Μάη στη διάρκεια της Δικτατορίας και στη Μεταπολίτευση. Ο Μάης ως συμβάν αποτέλεσε κεντρικό αντικείμενο ανάλυσης στη Γαλλία. Με εξαιρέσεις, οι αναλύσεις καταλήγουν ότι η εξέγερση ξεπερνούσε τα όρια του Πανεπιστημίου και τα αιτήματά του δεν ήταν αμιγώς φοιτητικά. Στις εξαιρέσεις ο Ρ. Μπουντόν θεώρησε βασικό λόγο την εκτίναξη του αριθμού των φοιτητών η οποία διέψευσε τις προσδοκίες τους όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση και την ανοδική κοινωνική τους κινητικότητα. Έρευνες της κοινής γνώμης δείχνουν ότι δεν υπήρχε καταγεγραμμένη διογκούμενη δυσαρέσκεια στο καθεστώς. Έτσι, ο Π. Μπουνρτιέ ανέλυσε την εξέγερση ως αποτέλεσμα επιμέρους τοπικών κρίσεων τις οποίες αυτή συγχρόνισε και έδωσε πρωτοφανέρωτες διαστάσεις. Τι εξέφραζε ο Μάης; Αυτό αποτέλεσε και αποτελεί επίδικο. Ενδεικτικά ο Α. Τουρέν υποστήριξε ότι ο Μάης πέρα από την αναζήτηση ενός ουτοπικού σοσιαλισμού, σηματοδοτεί τη μετάβαση στη μεταβιομηχανική κοινωνία, στην οποία φορείς της ιστορικότητας είναι τα νέα κοινωνικά κινήματα. Σε ότι αφορά τέλος, τις επιπτώσεις της εξέγερσης αυτά διαβάζονται πολλαπλά: ως όραμα αλλά και ως συμβάν που άλλαξε πολλά στο πολιτικό πεδίο, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό, στην πρόσληψη της εξουσίας. Στην Ελλάδα ο Μάης παρουσιάστηκε από το Δικτατορία ως μία αναρχοκομμουνιστική εκδήλωση. Κάποιοι, όπως η εφημερίδα Ελεύθερος Κόσμος, έδειξαν να ανησυχούν για την επιρροή που θα μπορούσε να έχει στους Έλληνες της Γαλλίας, κυρίως τους φοιτητές. Τα ελληνικά ΜΜΕ περιορίστηκαν σε απλές αναφορές. Στις εξαιρέσεις το εβδομαδιαίο περιοδικό Εικόνες είχε στις 17 Μαΐου 1968, στην κορύφωση των γεγονότων, αναλυτικό ρεπορτάζ για τα όσο συντελούνταν στο Παρίσι. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1971, η εφημερίδα Το Βήμα δημοσίευσε τις «τελευταίες κουβέντες» του Ντε Γκωλ, αποσπάσματα από το βιβλίο του δημοσιογράφου Φρεντερίκ Μπαρέρ το οποίο αναφέρεται στα γεγονότα του Μάη. Τέλος από το 1971 έως το 1973 δημοσιεύτηκαν πολλά βιβλία, τα περισσότερα, των πρωταγωνιστών του Μάη, ιδιαίτερα στές να ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο με τη μνήμη του Πολυτεχνείου. Το 1994 ο Δ. Παπαχρήστος προσκεκλημένος να μιλήσει για την επέτειο του Πολυτεχνείου στους μαθητές στο 1ο Λύκειο Χαϊδαρίου είπε ότι «μνήμη είναι η ίδια μας η ύπαρξη. Μπορεί να γεννήσει ελπίδες. Είναι η μόνη που αντιστέκεται σε κάθε μορφή εξουσίας. Αν οι γιορτές δεν καλλιεργούν αυτή τη μνήμη δεν έχουν καμία ουσία». (Ελευθεροτυπία, 17/11/1994). Ο ρόλος των αγωνιστών του Πολυτεχνείου από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα είναι να διεκδικούν και να υπερασπίζονται τη μνήμη ενός σημαντικού ιστορικού γεγονότος. Ωστόσο ως ιστορικοί γνωρίζουμε ότι η μνήμη δεν είναι δεδομένη και ότι η αφήγηση για το παρελθόν καθορίζεται από παρόν. Ή, για το θέσω διαφορετικά, το παρόν κυριαρχεί και επικαθορίζει τον τρόπο προσέγγισης του παρελθόντος. Έτσι, για παράδειγμα, τον Νοέμβριο 2002, η εφημερίδα Έθνος κάλεσε τους αγωνιστές του 1973 να γράψουν σύντομα κείμενα για την εξέγερση. Σχεδόν όλοι στα κείμενά τους συνέδεσαν την επέτειο με το φαινόμενο της τρομοκρατίας, και εκθείασαν την εξέγερση με την ίδια θέρμη που καταδίκασαν την τρομοκρατία. Για να το εξηγήσει κανείς πρέπει να λάβει υπόψη του τη συγκυρία, δηλαδή τη σύλληψη των μελών της οργάνωσης 17 Νοέμβρη το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Στα κείμενα είναι πολύ προφανής η προσπάθεια τους να διαφυλάξουν τη μνήμη του Πολυτεχνείου από τις αρνητικές συνδηλώσεις που δημιουργούσε η ονομασία μιας οργάνωσης που είχε ταυτιστεί με την τρομοκρατία. Οι αφηγήσεις στο πέρασμα των δεκαετιών αλλάζουν γιατί, όπως γνωρίζουν οι ιστορικοί, ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε το παρελθόν εξαρτάται από το παρόν. Οι αφηγήσεις την πρώτη περίοδο επικαθορίζονται από τις πολιτικές ταυτότητες των αγωνιστών, ενώ από τη δεκαετία του 1990 οι αφηγήσεις δείχνουν ότι οι πρώην εξεγερμένοι γίνονται σταδιακά μια «κοινότητα μνήμης». Καθώς οι πολιτικές ταυτότητες της Μεταπολίτευσης, οι οποίες που είχαν ως καταστατικά στοιχεία αφενός το Πολυτεχνείο και αφετέρου την Αντίσταση, αποδυναμώνονταν, η μνήμη αποκτούσε μεγαλύτερη βαρύτητα. Με το πέρασμα των δεκαετιών αυτό που ενδιαφέρει τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες της εξέγερσης πλέον δεν είναι να αποδείξουν ποιος εκπροσωπεί καλύτερα το «πνεύμα» του Πολυτεχνείου αλλά να διαφυλάξουν τη μνήμη της εξέγερσης από τον αναθεωρητισμό και τη λήθη.
www.hellenicparliament.grRkJQdWJsaXNoZXIy MjYz