Γράφουν: Κατ. Σακελλαροπούλου, Κυρ. Μητσοτάκης, Κ. Τασούλας, Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, Στ. Κασσελάκης, Ν. Ανδρουλάκης, Δ.Κουτσούμπας, Κυρ. Βελόπουλος, Αλ. Χαρίτσης, Δ. Νατσιός, Ζ. Κωνσταντοπούλου, Β. Στίγκας, Γ. Παπανδρέου, Ν. Βούτσης, Ε. Βενιζέλος, Γ. Δραγασάκης και 50 προσωπικότητες από την πολιτική, την οικονομία και τα πανεπιστήμια ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 1974 - 2024 15ΝΘΗΜΕΡΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ περιστυλίου! Επί του... ΤΕΥΧΟΣ_080 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2024 Τι δεν πετύχαμε στην Μεταπολίτευση;
2 ΤΕΥΧΟΣ_080 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Θοδωρής Τζαλαβράς | ART DIRECTOR: Κώστας Δακανάλης | ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Θωμάς Τσάτσης, Γιάννης Φωτούλας, Γιώργος Χρυσικός Φώτο Εξωφύλλου: Αρχείο ΕΡΤ/Συλλογή Α. Σαρρηκώστα 03 ΟΙ ΥΣΤΕΡΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΜΈΝΕΣ ΕΥΚΑΙΡΊΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΊΤΕΥΣΗΣ 05 Πρόεδρος της Δημοκρατίας Η κρίση ανέδειξε την ευθύνη μας να θεραπεύσουμε τις διαχρονικές μας παθογένειες Της Κατερίνας Σακελλαροπούλου 06 Πρωθυπουργός Η Ελλάδα κατακτά στόχους και διεκδικεί το αύριο με αυτοπεποίθηση Του Κυριάκου Μητσοτάκη 08 Π ρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων «Η Δημοκρατία είναι σκαλοπάτι Πολιτισμού που πρέπει συνεχώς να το ανεβαίνουμε…» Του Κωνσταντίνου Τασούλα 10 Α ρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Αποτύχαμε όπου υιοθετήσαμε ξένα πρότυπα Του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμου Β’ 12 Π ολιτικοί Αρχηγοί Το Ελληνικό Όνειρο ως κινητήρια δύναμη αλλαγής Του Στέφανου Κασσελάκη 14 Το δημοκρατικό πνεύμα της Μεταπολίτευσης είναι πιο επίκαιρο από ποτέ Του Νίκου Ανδρουλάκη 16 «50 χρόνια Μεταπολίτευση» Του Δημήτρη Κουτσούμπα 18 Το πολιτικό-οικονομικό σύστημα της Μεταπολίτευσης απέτυχε Του Κυριάκου Βελόπουλου 20 Ζητούμενα και ριζοσπαστικές τομές, 50 χρόνια μετά Του Αλέξη Χαρίτση 22 Πενήντα χρόνια Μεταπολίτευση: Αλήθειες και ψέματα Του Δημήτρη Νατσιού 24 5 0 χρόνια μετά, την πραγματική Αποκατάσταση της Δημοκρατίας θα φέρει η συμμετοχή Της Ζωής Κωνσταντοπούλου 26 Δέκα λόγοι ανυπαρξίας της ελληνικής Δημοκρατίας Του Βασίλη Στίγκα 28 Π ρώην πρωθυπουργοί 1974 - 2024: 50 χρόνια ειρήνης, Δημοκρατίας αλλά και χαμένων ευκαιριών Του Γιώργου Α. Παπανδρέου 30 Π ρώην αντιπρόεδροι κυβέρνησης Η επίγνωση της Μεταπολίτευσης Του Ευάγγελου Βενιζέλου 32 Η «μαύρη τρύπα» της μεταπολίτευσης: μαθήματα για το μέλλον Του Γιάννη Δραγασάκη 34 Π ρώην αρχηγοί κομμάτων 50 χρόνια, 1974-2024 Της Αλέκας Παπαρήγα 36 Μετά μισό αιώνα: Ας ξανανθίσει στις νέες γενιές το όραμα που μαράθηκε στα δικά μας χρόνια Του Αλέκου Αλαβάνου 37 Σήμερα, είναι ορατές οι τομές και τα ρήγματα της Μεταπολίτευσης Του Νίκου Κωνσταντόπουλου 38 Π ρώην Πρόεδροι και αντιπρόεδροι της Βουλής Αναστοχασμός, αποτίμηση, αντίθεση με τη στείρα αναθεώρηση των κατακτήσεων της μεταπολίτευσης Του Νίκου Βούτση 39 Οι προκλήσεις είναι εδώ και ζητούν επιτακτικές λύσεις Του Νικήτα Κακλαμάνη 40 Οικονομική κρίση και η ανεργία τα μελανά σημεία Του Ιωάννη Τραγάκη 41 Σημαντικές κατακτήσεις, χαμένες ευκαιρίες, νέες προκλήσεις Της Όλγας Γεροβασίλη 42 Δ ιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Είναι ασφαλής η Δημοκρατία τα επόμενα 50 χρόνια; Είναι η Ελλάδα μεταρρυθμίσιμη; Του Γιάννη Στουρνάρα 44 Π ρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών Εθνική συναίνεση για το δημογραφικό και την Παιδεία Του Γκίκα Χαρδούβελη 46 Π ρώην Επίτροποι στην Ε.Ε. Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης και οι νέες προοπτικές της Του Δημήτρη Αβραμόπουλου 48 1974-2024 Τότε και Τώρα Του Σταύρου Δήμα 50 Υ πουργοί και πρώην υπουργοί Πενήντα Χρόνια Μεταπολίτευσης: Αναστοχασμός και Προοπτικές για το Μέλλον Του Κωστή Χατζηδάκη 52 Πριν και Μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 Θεσμοί, Πολιτική και Οικονομία στην Ελλάδα Του Γιώργου Αλογοσκούφη 54 Αξιολόγηση, σύγκριση και μέτρημα Του Στέφανου Μάνου 55 Ψευδαισθήσεις στην Δημοκρατία Του Θεόδωρου Ρουσόπουλου 56 «Θα έλθει σύντομα η στιγμή που ο πολιτισμός μας θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητας του…» Του Δρ. Ευριπίδη Στ. Στυλιανίδη 58 Ελλάδα 2030: Η μεγάλη πρόκληση του χθες και του αύριο Της Λούκας Τ. Κατσέλη 60 Ο καχεκτικός κοινοβουλευτισμός της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας Του Γιώργου Κατρούγκαλου 62 Απαιτείται στροφή των στόχων πολιτικής από τον βραχυχρόνιο - εκλογικό στον μακροχρόνιο ορίζοντα Του Τάσου Γιαννίτση 63 50 χρόνια μεταπολίτευσης: Που αποτύχαμε; Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου 64 Πώς το σκάνδαλο του «στιγμιαίου» εξέθρεψε την ατιμωρησία Του Νίκου Χριστοδουλάκη 66 Αντιμετωπίζοντας τις αδυναμίες της μεταπολίτευσης Του Φίλιππου Σαχινίδη 68 Χρειαζόμαστε μια Νέα Μεταπολίτευση Του Κώστα Σκανδαλίδη 69 Οι αστοχίες του παρελθόντος, προκλήσεις του μέλλοντος Του Κώστα Ζαχαριάδη 70 Π ρυτάνεις Αποτιμώντας τη Μεταπολίτευση, οραματιζόμενοι τον επόμενο μισό αιώνα: παιδεία, περιβάλλον, δημοκρατία Της Χριστίνας Κουλούρη 72 Μετά τη Μεταπολίτευση τι; Των Διονύση Μαντζαβίνο & Χρήστου Ι. Μπούρα 74 Το Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο στην Ευρωπαϊκή του Διάσταση Της Άννας Κ. Μπατιστάτου 76 Η παιδεία απαιτεί αλλαγή υποδείγματος Tου Μιχαήλ Σφακιανάκη 78 Π ανεπιστημιακοί Μισός αιώνας ελληνικής οικονομίας Του Νίκου Βέττα 79 Δημοκρατία, ανάπτυξη και παγκοσμιοποίηση Του Κώστα Κωστή 80 50 χρόνια μεταπολίτευσης: Τι δεν πετύχαμε και τι θα έπρεπε να επιδιώξουμε να επιτύχουμε από εδώ πέρα Του Παναγιώτη Πετράκη 81 Αποτυχίες της Δημοκρατίας της Μεταπολίτευσης Του Σωτήρη Ριζά 83 Αλλαγή «πολιτισμικού παραδείγματος» Του Νίκου Φωτόπουλου 84 Σ υνδικάτα Μεταπολίτευση: Ανεκπλήρωτες προσδοκίες και ρεαλιστικές προοπτικές ευημερίας Του Γιάννη Παναγόπουλου 87 Χρέος μας η περιφρούρηση και η ενίσχυση των κατακτήσεων της 50ηκονταετίας Του Γ. Πετρόπουλου 88 Ε πιστημονικοί Σύλλογοι 50 χρόνια Μεταπολίτευσης: ιχνηλάτηση μιας δυστοπικής θεσμικής πραγματικότητας 2 βήματα εμπρός 4 πίσω Του Δημήτρη Κ. Βερβεσού 90 Ε ργοδοτικοί φορείς Η ενίσχυση της Δημοκρατίας και των θεσμών της περισσότερο αναγκαία από ποτέ Του Γιώργου Καββαθά 91 Οι υγιείς δυνάμεις να συμφωνήσουν στο αναπτυξιακό μοντέλο Του Γιώργου Καρανίκα 92 «Αξίζει ν’ αγωνιζόμαστε για έναν καλύτερο κόσμο» Του Γιώργου Βερνίκου 94 Τρεις στόχοι για τον πρωτογενή τομέα Του Παύλου Σατολιά 96 Π ρόεδροι Επιμελητηρίων Η πρόκληση της μεγάλης χαμένης ευκαιρίας Του Κωνσταντίνου Β. Κόλλια 97 Να διδαχθούμε από την εμπειρία της Μεταπολίτευσης Της Σοφίας Κουνενάκη Εφραίμογλου 98 Μετά την πολιτική σταθερότητα, ζητούμενο πλέον η οικονομική ανάπτυξη Του Ιωάννη Χατζηθεοδοσίου 99 Παραγωγικές Επιχειρήσεις – Μεταποίηση – Βιοτεχνία Του Παύλου Ραβανή 100 Μ ισός αιώνας αδιάκοπης Δημοκρατίας, με το ΤΕΕ να στηρίζει μια ισχυρή Ελλάδα και μια ευημερούσα κοινωνία, πάντα με το βλέμμα στο αύριο Του Γιώργου Στασινού 102 Τ ΟΜΗ '74. ΑΠΌ ΤΗΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΊΑ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ Έκθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Γενικών Αρχείων του Κράτους και της ΕΡΤ 104 Ο Ι ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ 106 Η «ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ» … ΣΤΗΝ ΠΙΝΑΚΟΘΉΚΗ Η καλλιτεχνική δημιουργία και η προσπάθεια επανίδρυσης της Δημοκρατίας σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία 110 50 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌ ΤΟ 1974 Ημερολόγιο δράσεων του Ιδρύματος της Βουλής 112 ΕΘΝΙΚΌ ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΜΟΥΣΕΊΟ: ΈΚΘΕΣΗ «ΚΎΠΡΟΣ΄74. ΔΕΝ ΞΕΧΝΏ» Έκθεση μνήμης με έργα σημαντικών καλλιτεχνών για τη μαύρη επέτειο
3 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2024 ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ TOY ΘΟΔΩΡΉ ΤΖΑΛΑΒΡΆ Οι επέτειοι, όπως η φετινή των 50 χρόνων από την Μεταπολίτευση τον Ιούλιο του 1974, είναι πάντα αφορμή για απολογισμό, ανάλυση και επισκόπηση της διαχρονικής πορείας μιας χώρας.Πάνω απ όλα όμως, είναι αφορμή για αναστοχασμό, για την διερεύνηση της ορθότητας ή την αλλαγή μιας πορείας. Λίγη σημασία έχει αν η Μεταπολίτευση τελείωσε, όπως υποστηρίζουν οι ιστορικοί το 1975, οπότε και εισήλθαμε στην περίοδο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, ή συνεχίστηκε μέχρι σήμερα. Σημασία έχει να δει κανείς τι αποτύπωμα άφησε στις ζωές των ανθρώπων. Σημασία έχει ότι μισός αιώνας είναι αρκετός χρόνος για να δει μια χώρα και ένα Έθνος πώς, αν και πού τα κατάφερε και πού απέτυχε. Η αλήθεια είναι ότι όλοι σχεδόν ξέρουμε τί και πού τα έχουμε καταφέρει. Αυτός είναι ο λόγος που σε αυτό το επετειακό τεύχος, επιλέξαμε να κινηθούμε λίγο κόντρα στο κύμα.Να μην κάνουμε δηλαδή έναν κλασσικό απολογισμό ισοζυγίου θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων, αλλά να εστιάσουμε κυρίως στις υστερήσεις, τις αδυναμίες και τις χαμένες ευκαιρίες αυτής της περιόδου που συμπυκνώνονται στο ερώτημα: -Τι δεν πετύχαμε ως χώρα στα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης και γιατί; Και το αυτονόητα συμπληρωματικό του: -Ποιους στόχους πρέπει να κατακτήσουμε την νέα περίοδο που αρχίζει; «Το 1974, τρεις οικογένειες με εισόδημα ίσο με τον εθνικό μέσο όρο των χωρών τους -μία στην Αθήνα, η δεύτερη στο Δουβλίνο και η τρίτη στη Λισαβόνα- απέκτησαν από ένα παιδί. Τα τρία παιδιά μεγάλωσαν, σπούδασαν, μπήκαν στην αγορά και έκαναν τις δικές τους οικογένειες. Σήμερα είναι μεσήλικες και καλά στην υγεία τους, ζουν πάντα στις πόλεις όπου γεννήθηκαν, με εισόδημα που συμπορεύεται με τον εθνικό μέσο όρο των χωρών τους Ωστόσο, αν και οι τρεις απολαμβάνουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από εκείνο των γονιών τους, τα μεταξύ τους επίπεδα ζωής διαφέρουν σημαντικά. Ο Ιρλανδός ζει 3,4 φορές καλύτερα από τους γονείς του το 74 και ο Πορτογάλος ζει 2,3 φορές καλύτερα από τους δικούς του γονείς. Το βιοτικό επίπεδο του Έλληνα, όμως, είναι μόλις 1,2 φορές υψηλότερο από εκείνο των γονιών του πριν από μισό αιώνα.» (Διάγραμμα 1) Η αποστροφή που διαβάσατε είναι η πεμπτουσία του περιεχομένου του βιβλίου με τίτλο Παράδοξη χώρα του πολιτικού επιστήμονα και πανεπιστημιακού Τάκη Παππά, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και αποτελεί στην ουσία την πρώτη συγκριτική πολιτική-οικονομική ανάλυση της χώρας μας με άλλες δύο, ομόλογες ως προς τα χαρακτηριστικά τους, ευρωπαϊκές χώρες , την Πορτογαλία και την Ιρλανδία. Και μόνον αυτό το Διαγραμμα είναι αρκετό για να περιγράψει την μεταπολιτευτική πορεία και εξέλιξη της πατρίδας μας, καθως δείχνει ανάγλυφα την εισοδηματκή υστέρησή της απέναντι σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας με παρόμοια, όπως προαναφέραμε, με την Ελλάδα χαρακτηριστικά. Πού οφείλεται όμως, η μακροχρόνια υστέρηση της Ελλάδας σε σχέση με την Ιρλανδία και την Πορτογαλία; Τι έκαναν εκείνες καλύτερα από εμάς;Και ποια χρήσιμα μαθήματα αντλούμε από την εμπειρία τους; Ο Τάκης Παππάς δίνει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, εξηγώντας ότι οι μειωμένες αποδόσεις της Ελλάδας συναρτώνται με την ατελέσφορη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και κυρίως με τις συνθήκες πόλωσης και λαϊκισμού που επικράτησαν, καθώς και την απουσία κουλτούρας συναινέσεων μεταξύ των πολιτικών κομμάτων στις κρίσιμες φάσεις της μεταπολιτευτικής ιστορίας της χώρας μας . Είναι χαρακτηριστική άλλωστε η αφιέρωσή του στην αρχή του βιβλίου. Γραφει: «Αφιερωμένο στους πολιτικούς. Μπορούν και καλύτερα». Η αδυναμία μας συνεπώς να κατακτήσουμε από άποψη κατά κεφαλήν εισοδήματος τουλάχιστον τον μέσο όρο των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η πρώτη, οφθαλμοφανής βασική και τεκμηριωμενη αποτυχία μας στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, που μας κατατάσσει μάλιστα προτελευταίους, 26ους για την ακρίβεια πριν την τελευταία Βουλγαρία, στον σχετικό πίνακα κατάταξης της Εurostat. Τέτοιες και άλλες παρόμοιες χαμένες ευκαιρίες και τις αιτίες που τις προκάλεσαν, αναζητούμε σε αυτό το επετειακό τεύχος. Σε μια προσπάθεια να συμβάλλουμε όλοι μας σε μια κατεύθυνση μεγαλύτερης αυτογνωσίας αλλά και εθνικής αυτεπίγνωσης για το μέλλον καλέσαμε την πολιτική, την θρησκευτική, την επιχειρηματική, την συνδικαλιστικο και την πανεπιστημιακή ηγεσία να τοποθετηθούν και να μας περιγράψουν - μέσα από εμπεριστατωμένα άρθρα εκπροσώπων τους, αυτή την ζώνη των «μειωμένων αποδόσεων και των χαμένων ευκαιριών». Να εντοπίσουν και να μας πουν, πού και γιατί δεν τα καταφέραμε, που δεν τα πήγαμε τόσο καλά και θα έπρεπε να τα είχαμε πάει καλλίτερα. Και αντιστίκτως, να μας περιγράψουν τον νέο, μελλοντικό κόσμο των υψηλότερων προσδοκιών και των κερδισμένων αυτή τη φορά στόχων και ελπίδων για την πατρίδα μας . Αν τα καταφέραμε, θα το διαπιστώσετε διαβάζοντας τα άρθρα τους που φιλοξενούνται στις επόμενες σελίδες. Ολοκληρώνουμε αυτό το σημείωμα υιοθετώντας τον επίλογο ενός άρθρου του καθηγητή Στ. Θωμαδάκη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε μια ειδική έκδοση για την Μεταπολίτευση της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ». Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο κύκλος της Μεταπολίτευσης έκλεισε βίαια με την κρίση (του 2010). H κρίση του ελληνικού χρέους ήταν η μεγαλύτερη στη νεοελληνική ιστορία σε περίοδο ειρήνης. Διακινδύνευσε όλα τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης, περιλαμβανομένης της συμμετοχής στην ΕΕ. Βιώνουμε νέα περίοδο με νέα ζητούμενα. Μας περιβάλλουν απειλές και ευκαιρίες. Οι κρίσεις κληροδοτούν παντού διχαλωτούς δρόμους που οδηγούν σε μεγάλες συναινέσεις ή σε μεγάλες πολώσεις. Οι μικρές χώρες χρειάζονται συμμαχίες για να αντιμετωπίζουν ασύμμετρες απειλές, όπως οι πανδημίες, η κλιματική κρίση, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις. Οι δημοκρατικές δυνάμεις, που ρυθμίζουν τη θέση της βελόνας εγγύτερα στην πόλωση ή τη συναίνεση, οφείλουν να γνωρίζουν ότι οι πολώσεις εξοβελίζουν την προνοητικότητα που απαιτεί η εποχή μας. Σε ελεύθερη απόδοση, η προνοητικότητα ορίστηκε παλαιότερα από τον αείμνηστο δάσκαλο, νομπελίστα οικονομολόγο Robert Solow: να φροντίζουμε η επόμενη γενιά να ζήσει τουλάχιστον όσο καλά και εμείς, διδάσκοντας να κάνει και εκείνη το ίδιο για την παρεπόμενη γενιά». Κλείνοντας, μια διευκρίνιση: Όσοι από σας δεν βρουν ανάμεσα στις υπογραφές αναμενόμενους εκπροσώπους από την πολιτική ή την οικονομική ηγεσία, πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι γιατί δεν προσκλήθηκαν να καταθέσουν τις απόψεις τους, αλλά γιατί, για τους δικούς τους λόγους, επέλεξαν οι ίδιοι να μην ανταποκριθούν έγκαιρα στην πρόσκληση. Οι υστερήσεις και οι χαμένες ευκαιρίες της Μεταπολίτευσης Πηγή: Τάκης Σ. Παππάς, Παράδοξη Χώρα Διάγραμμα 1: Αθροιστική ποσοστιαία μεταβολή του κατά κεφαλήν Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (πραγματικές τιμές ευρώ 2010) σε Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιρλανδία (με έτος βάσης 1973)
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 4 ΤΕΥΧΟΣ_080 Πρόεδρος της Δημοκρατίας
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 5 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2024 Πρόεδρος της Δημοκρατίας Στα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης, η χώρα μας βίωσε, κατά κοινή ομολογία, την πιο ομαλή και προοδευτική περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της. Ποτέ άλλοτε οι δημοκρατικοί μας θεσμοί δεν επέδειξαν τέτοια αντοχή και συνέπεια, ενώ η απρόσκοπτη εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία αποτύπωσε την εμβέλεια της δημοκρατικής μας συνείδησης και την εμπέδωση του κοινοβουλευτισμού. Μετά την καχεκτική μετεμφυλιακή δημοκρατία και την επταετή δικτατορία, η Μεταπολίτευση δεν αποτέλεσε μόνο μείζονα πολιτειακή τομή, αλλά εξέφρασε μια σπουδαία αλλαγή παραδείγματος στη ζωή των Ελλήνων. Η κατάργηση των διακρίσεων λόγω των φρονημάτων και η ισότιμη συμμετοχή όλων στην πολιτική ζωή, η φιλελευθεροποίηση των ηθών, η κοινωνική κινητικότητα, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ταυτότητας κατέστησαν τη Μεταπολίτευση μια πολιτισμική, πολιτική και κοινωνική κατάκτηση, μια διαρκή δημοκρατική γιορτή. Η Ελλάδα κέρδισε και εδραίωσε τη θέση της ως Κράτος δικαίου, όπως επίσης και ως παράγοντας σταθερότητας στην περιοχή, ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και του κόσμου. Στη Μεταπολίτευση, ωστόσο, δεν έλλειψαν και οι μεγάλες προκλήσεις που δοκίμασαν την κοινωνική μας συνοχή, καθώς και το πολιτικό μας σύστημα. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 έπληξε καίρια τη μεταπολιτευτική μας συνθήκη και ανέδειξε το πόσο ευάλωτη μπορεί να είναι η οικονομία σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες και διακινδυνεύσεις. Την ίδια στιγμή, μας έθεσε με τρόπο αμείλικτο ενώπιον της ευθύνης μας να θεραπεύσουμε τις διαχρονικές μας παθογένειες. Ακολούθως, στην πανδημία, ήρθαμε αντιμέτωποι με πρωτόγνωρους, αλλά και αναγκαίους περιορισμούς των ελευθεριών μας. Παράλληλα, συνειδητοποιήσαμε τη σημασία της αλληλεγγύης και την ανάγκη της ισχυρής θωράκισης του δημοσίου συμφέροντος. Οι ένοπλες συρράξεις στην Ουκρανία και το Ισραήλ μαρτυρούν τον ευάλωτο χαρακτήρα και τη σημασία των γεωπολιτικών ισορροπιών, μαζί με την ανάγκη να υπερασπιστούμε τις ανθρωπιστικές, ηθικές και πολιτικές μας αξίες. Η τραγωδία της Κύπρου παραμένει μια ανοικτή πληγή για τον ελληνισμό και μας υπενθυμίζει το εθνικό μας χρέος. Το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα συνιστά μια ανοικτή δοκιμασία, τόσο για την Ελλάδα, όσο και την Ευρώπη. Η προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης πρέπει να συμβαδίζει με τη διασφάλιση της ανθρώπινης ζωής και αξίας. Η κλιματική κρίση και οι δραματικές επιπτώσεις της μας καλούν επειγόντως να συγκροτήσουμε μια νέα πολιτική στάση, με έμφαση στην καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης και την οικολογική ευαισθησία. Το κόστος της αδράνειας είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της πρόληψης. Ζούμε πλέον σε εποχές υψηλού ρίσκου, γεγονός που επιτάσσει την προσαρμογή του κρατικού μηχανισμού, καθώς και την εγρήγορση της κοινωνίας των πολιτών. Απέναντι στις πολλαπλές κρίσεις του καιρού μας, η δύναμή μας βρίσκεται στο πλούσιο μεταπολιτευτικό μας κεκτημένο, στο ιστορικό και κοινωνικό βάθος της φιλελεύθερης δημοκρατίας μας και στην ισχυρή αναφορά μας στην Ευρώπη. Αυτή δεν συνιστά για τους Έλληνες μόνο μια πολιτειακή και γεωστρατηγική επιλογή. Είναι, πρωτίστως, μια θεμελιώδης όψη της νεοελληνικής μας ταυτότητας που συναρτάται με όλες τις εκφάνσεις του βίου μας. Πρόκειται για ένα βίωμα ελευθερίας, ισότητας και συμπερίληψης που αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνικής και πολιτικής μας συνύπαρξης. Σε αυτή τη βάση, αξιών και εμπειριών, στηρίζεται η δημοκρατία μας για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις δυσκολίες της εποχής των κρίσεων. Με υπερηφάνεια και αισιοδοξία για όσα έχουμε πετύχει αυτά τα 50 χρόνια, αλλά και με αναστοχασμό και αυτοκριτική για τις αστοχίες του παρελθόντος, ώστε η χώρα μας να προχωρήσει στον δρόμο που της αξίζει. Η κρίση ανέδειξε την ευθύνη μας να θεραπεύσουμε τις διαχρονικές μας παθογένειες Της Κατερίνας Σακελλαροπούλου Προέδρου της Δημοκρατίας
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 6 ΤΕΥΧΟΣ_080 Πρωθυπουργός της Ελλάδας Το Ιωβηλαίο της επιστροφής της Δημοκρατίας γίνεται ευκαιρία συλλογικού αναστοχασμού. Κίνητρο για ν’ ανατρέξουμε στους σημαντικούς σταθμούς της σύγχρονης ιστορίας της χώρας. Να αξιολογήσουμε επιτυχίες και να αναμετρηθούμε με αδυναμίες μας. Και να εστιάσουμε, τελικά, τις εθνικές δυνάμεις στις μεγάλες προκλήσεις του μέλλοντος. Προς όφελος όλων των πολιτών, έχοντας αίσθηση ευθύνης έναντι των νεότερων γενεών. Παρότι κάποιοι εύκολα μηδενίζουν τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης, η πορεία της ήταν σαφώς ανοδική. Υπήρχαν, βεβαίως, αναταράξεις, όπως συμβαίνει σε κάθε μακρά διαδρομή. Η οικονομική κρίση σημάδεψε, επίσης, για περισσότερο από μία δεκαετία την οικονομία και την κοινωνία. Ενώ μεσολάβησαν και περίοδοι σχεδόν καταστροφικές. Συνολικά, ωστόσο, το πρόσημο, αυτών των 50 χρόνων αποδεικνύεται θετικό. Σήμερα, η κοινοβουλευτική δημοκρατία στην Ελλάδα είναι ισχυρότερη από ποτέ. Με ικανά θεσμικά αντίβαρα, τα οποία διαρκώς ενισχύονται. Με τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του τόπου εδραιωμένο. Και με το πολιτικό του σύστημα σταθερό απέναντι τόσο στις επιθέσεις του λαϊκισμού, όσο και στις αμφισβητήσεις των ακραίων φωνών και συμπεριφορών. Είναι, πράγματι, κατακτήσεις σπάνιες στη σύγχρονη εθνική διαδρομή. Ταυτόχρονα, όμως, ο μισός αιώνας από τον Ιούλιο του 1974 παραπέμπει και στις μεγάλες ευκαιρίες που χάθηκαν στη διάρκειά του: ευρωπαϊκά κονδύλια που σπαταλήθηκαν αντί να μετατραπούν σε υποδομές και να αλλάξουν το παραγωγικό μας μοντέλο. Όπως και αλλαγές που δυστυχώς αναβλήθηκαν, αναπαράγοντας παθογένειες οι οποίες συνοδεύουν ακόμη και σήμερα τις λειτουργίες του κράτους. Μία σύγκριση με την εξέλιξη κρατών που εντάχθηκαν στην Ευρώπη αργότερα από εμάς αρκεί για να διαπιστωθεί ότι η πρόοδός μας στους τομείς αυτούς δεν ήταν η επιθυμητή. Ένας λόγος για τον οποίο στόχος μας, στο εξής, πρέπει να είναι η ταχύτερη σύγκλιση με τις πιο προηγμένες χώρες της ηπείρου σε όλα τα επίπεδα. Στους μισθούς, αλλά και στους θεσμούς. Στην αποτελεσματικότερη δημόσια Διοίκηση, αλλά και στην παραγωγικότερη οικονομία. Σε κάθε στιγμή των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης η Νέα Δημοκρατία ήταν παρούσα με ρόλο δυναμικό. Ως παράταξη που, με τον ιδρυτή της Κωνσταντίνο Καραμανλή, οδήγησε την Ελλάδα στην ευρωπαϊκή οικογένεια όταν άλλοι πολεμούσαν αυτήν την προοπτική. Ως κόμμα που την κράτησε εκεί σε κρίσιμους κλυδωνισμούς. Και ως μόνη δύναμη που έμεινε σταθερή στις αρχές της, επιδιώκοντας πάντα την ενότητα της κοινωνίας και την εθνική συμφιλίωση. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι τα γενέθλια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας συμπίπτουν με την ίδρυσή της. Ακολουθώντας, έκτοτε, έναν δρόμο κοινό. Ένα ιστορικό τόξο το οποίο, παρά τα διαστήματα καθήλωσης ή και υποχώρησης, τελικά δικαίωσε τις επιδιώξεις μας: μία ασφαλής πατρίδα στην Ευρώπη. Με ανάπτυξη που θα αυξάνει τον δημόσιο πλούτο, ώστε μέρος του να επιστρέφει στους πολίτες. Σε ένα ανοιχτό περιβάλλον με δικαιώματα για όλους. Η Ελλάδα κατακτά στόχους και διεκδικεί το αύριο με αυτοπεποίθηση Του Κυριάκου Μητσοτάκη Πρωθυπουργού της Ελλάδας
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 7 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2024 Πρωθυπουργός της Ελλάδας Πρόκειται για την ίδια τροχιά συλλογικής προόδου και ατομικής προκοπής που διεκδικούμε και σήμερα, σε ένα διπλό μέτωπο. Το οποίο απ’ τη μία πλευρά, προωθεί μεταρρυθμίσεις για την υπέρβαση χρόνιων καθυστερήσεων. Ενώ από την άλλη, δίνει συνέχεια σε επιτυχίες πέντε δεκαετιών στις οποίες συνέβαλαν, ασφαλώς, πολλές κυβερνήσεις. Κυρίως, όμως, δίνει πνοή στο αναγεννητικό κύμα που ξεκίνησε 2019 και επιβεβαιώθηκε το 2023. Γιατί είναι αλήθεια πως από το 1974 και μετά, η χώρα μας κατόρθωσε να εμβαθύνει, αλλά και να περιφρουρήσει την Δημοκρατία από τους αντιπάλους της. Να καταστήσει μονόδρομο την ευρωπαϊκή της πορεία. Να κατακτήσει την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και, τουλάχιστον τα τελευταία πέντε χρόνια, να γυρίσει την πλάτη στη δημαγωγία και στον διχασμό. Ακολουθώντας, πλέον, την οδό του ρεαλισμού και του αποτελέσματος. Η Ελλάδα, λοιπόν, που πριν από μισόν αιώνα προσέγγιζε δειλά τη διεθνή πραγματικότητα, σήμερα εμφανίζει ανάπτυξη. Αν και βίωσε μία πολύχρονη οικονομική κατάρρευση, τώρα πρωταγωνιστεί στη μείωση της ανεργίας και στηρίζει το εισόδημα. Ενώ, στο μεταξύ, μπόρεσε να μείνει όρθια σε διαδοχικές κρίσεις. Από την πανδημία, το Μεταναστευτικό και τις εθνικές προκλήσεις μέχρι την ενεργειακή έκρηξη και τις φυσικές καταστροφές. Είναι μία ξεχωριστή εμπειρία που έρχεται να προστεθεί σε εκείνη της Μεταπολίτευσης. Πολύ περισσότερο, καθώς η συγκυρία προβάλλει νέα στοιχήματα. Ανάμεσά τους, η άμυνα στην παγκόσμια ακρίβεια, στην Κλιματική Κρίση και στη διεθνή αβεβαιότητα. Ζητήματα τα οποία απαιτούν εθνικές δράσεις, αλλά και παράλληλες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Ένα πεδίο όπου και πάλι η Ελλάδα πρωτοστατεί με συγκεκριμένες θέσεις και προτάσεις. Συμπερασματικά, θα σημείωνα ότι αν τα προηγούμενα 50 χρόνια ήταν «χρόνια των μεγάλων τομών και των χαμένων ευκαιριών», όλα τα επόμενα πρέπει να γίνουν «χρόνια των μεγάλων αλλαγών και των κερδισμένων επιλογών». Με όχημα, τον υπεύθυνο πατριωτισμό και τον δημιουργικό εκσυγχρονισμό. Πυξίδα μας, το κοινωνικά δίκαιο και αποτελεσματικό κράτος. Και διαρκή πολιτική στόχευση, την εμβάθυνση της Δημοκρατίας και του Κοινοβουλευτισμού. Η χρεοκοπία της χώρας τέμνει, βεβαίως, την Μεταπολίτευση σε δύο μεγάλες φάσεις. Δεν παύει, ωστόσο, να αποτελεί ενιαία περίοδο κατά την οποία η προσπάθεια να προοδεύσει συναντούσε επιτυχίες και λάθη. Ένας χρήσιμος απολογισμός, συνεπώς, οφείλει να εντοπίζει τις πρώτες και να διδάσκεται από τα δεύτερα. Κάτι που θεωρώ ότι ήδη συμβαίνει αθόρυβα στη συνείδηση μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας μας. Έτσι ερμηνεύω την ευρύτατη αποδοχή αποφάσεων που άλλοτε αποτελούσαν ταμπού, όπως η λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων. Η υπέρβαση δογμάτων γύρω από τη συνεργασία δημοσίων και ιδιωτικών φορέων. Η κοινή, πλέον, παραδοχή ότι χρειαζόμαστε ασφάλεια και νομιμότητα παντού. Η γενική αποστροφή προς τον λαϊκισμό και την τοξικότητα. Όπως και η συναίνεση των πολιτών σε λύσεις πέρα από τα παλαιά ιδεολογικά και κομματικά σύνορα. Όλα τα παραπάνω συνιστούν δείγματα ωριμότητας και ευθύνης τα οποία μας κάνουν πιο αισιόδοξους για το μέλλον. Αποδεικνύοντας ότι οι Ελληνίδες και οι Έλληνες ξέρουν καλά ότι είναι ώρα να αναμετρηθούμε με τις παθογένειες του παρελθόντος που μας κρατούσαν πίσω. Και να κερδίσουμε, έτσι, τον χρόνο που πέρασε αναξιοποίητος, μειώνοντας την απόσταση που μας χωρίζει ακόμη από την ευρωπαϊκή καθημερινότητα. Αυτός είναι και ο λόγος που η κυβέρνηση και εγώ προσωπικά επιμένουμε στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων. Στην προσπάθεια η εθνική οικονομία να αναπτύσσεται με επενδύσεις που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Διαμορφώνοντας συνθήκες ώστε η δημόσια περιουσία να μεταφράζεται σε μέτρα για την κοινωνική ευημερία. Αλλά και με μία συνετή πολιτική που θα τηρεί τη δημοσιονομική ισορροπία. Ώστε το σήμερα να μην υπονομεύει το αύριο. Είναι ο δρόμος ο οποίος χθες αποτυπώθηκε στην κατάργηση 50 φόρων και στη στήριξη όλων των εισοδημάτων. Αυτός που σήμερα καταγράφεται στις μόνιμες αυξήσεις δίπλα στα συνεχή αναχώματα για τον έλεγχο των ανατιμήσεων. Και εκείνος που στο τέλος της τετραετίας θα έχει οδηγήσει στον στόχο ο μέσος μισθός στην Ελλάδα να είναι 1.500 και ο κατώτατος να φτάνει τα 950 ευρώ. ε την ίδια συνέπεια προχωρούν οι μεγάλες τομές στη Δικαιοσύνη για ταχύτερη απονομή της. Με συνένωση των δικαστικών δυνάμεων και ψηφιοποίηση της λειτουργίας τους. Στην Υγεία. Με αναβάθμιση όλων των νοσοκομείων και δωρεάν προληπτικές εξετάσεις για όλους. Στην Παιδεία. Με χιλιάδες προσλήψεις, Ψηφιακά Σχολεία και Φροντιστήρια. Όπως και στις Υποδομές. Με οδικούς άξονες, νέα αεροδρόμια, λιμάνια και μεγάλα έργα παντού. Δεν λείπουν, προφανώς, τα προβλήματα ούτε, δυστυχώς, οι καθυστερήσεις και οι αστοχίες. Όμως η συνολική εικόνα της πατρίδας μας το 2024 είναι πολύ καλύτερη από κάθε άλλη στο πέρασμα του τελευταίου μισού αιώνα. Έχοντας τα σύνορά της απόρθητα. Και την εθνική της Άμυνα θωρακισμένη με τα πιο σύγχρονα μέσα. Τη διπλωματία της πλαισιωμένη από ισχυρές συμμαχίες. Την οικονομία της στιβαρή. Και, κυρίως, την κοινωνία της ενωμένη. Αυτό δηλώνει, μάλιστα, και η πρόοδος της κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Ας μη ξεχνάμε ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν, η Βουλή εμβάθυνε τον νομοθετικό της χαρακτήρα. Πλούτισε το έργο της με τη λειτουργία νέων Επιτροπών. Εκσυγχρόνισε τον Κανονισμό Λειτουργίας της. Είχε το σθένος να αποβάλλει όσους την πρόσβαλαν. Ενώ φιλοξενεί, πλέον, εκπροσώπους που εκλέχτηκαν και μέσω της Επιστολικής Ψήφου εντός και εκτός των συνόρων. Έχουμε, ασφαλώς, πολλά και σύνθετα καθήκοντα μπροστά μας. Γι’ αυτό οι μεταρρυθμίσεις θα συνεχιστούν για να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή για να εξασφαλιστούν πόροι υπέρ των πιο αδύναμων. Να αντιμετωπιστεί η γραφειοκρατία για να γίνει αποτελεσματικότερο το κράτος. Με λίγα λόγια, να δοθεί με όλες μας τις δυνάμεις η μάχη της καθημερινότητας του πολίτη. Γνωρίζω ότι πρόκειται για δύσκολη αποστολή. Πολύ περισσότερο, όταν τα προβλήματα που πρέπει να νικήσουμε έχουν ρίζες πολλών δεκαετιών. Και, δυστυχώς, όταν από τον πόλεμο εναντίον τους λείπουν οι θετικές αντιπροτάσεις της αντιπολίτευσης. Κάτι που μετατρέπει την κυβέρνηση σε πολιτικό «αλεξικέραυνο» για κάθε αδυναμία στη δημόσια ζωή. Ας είναι, όμως. Αυτό, άλλωστε, είναι το τίμημα της μόνης υπεύθυνης πολιτικής δύναμης. Όπλα μας για την επόμενη μέρα είναι τα συμπεράσματα μιας ιστορικής πεντηκονταετίας και η εμπειρία μιας κυβερνητικής πενταετίας. Στοιχεία, τα οποία μας δίνουν πρόσθετη δύναμη και αυτοπεποίθηση. Μπορούμε, έτσι, να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι υποδεχόμαστε τα 50 χρόνια της Δημοκρατίας, κάνοντάς την πιο ισχυρή. Αλλά και αλλάζοντας την Ελλάδα, ώστε να σύντομα γίνει η χώρα που όλοι θέλουμε και μας αξίζει.
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 8 ΤΕΥΧΟΣ_080 Πρόεδρος της Βουλής Φέτος συμπληρώνεται μισός αιώνας από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, στις 24 Ιουλίου του 1974. Η πρώτη φωτογραφία, μετά το ξέσπασμα του στρατιωτικού πραξικοπήματος, είναι το προαύλιο της Βουλής κατειλημμένο από άρματα μάχης. Το πρώτο πράγμα που κατήργησε η δικτατορία ήταν οι ελευθερίες των Ελλήνων και ο Κοινοβουλευτισμός. Το πρώτο πράγμα που άνοιξε μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ήταν το Κοινοβούλιο, το οποίο με το Δ’ Ψήφισμά του, διατράνωσε ότι «η Δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη». Η δικτατορία εκείνη ήταν η μακροβιότερη αλλά σίγουρα η τελευταία στη χώρα μας. Και σήμερα, έχοντας εξασφαλίσει αυτά «Η Δημοκρατία είναι σκαλοπάτι Πολιτισμού που πρέπει συνεχώς να το ανεβαίνουμε…» Του Κωνσταντίνου Τασούλα Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων ΠΗΓΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΕΠΊΚΑΙΡΑ / ΑΡΧΕΊΟ ΕΡΤ
50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 9 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 2024 Πρόεδρος της Βουλής που κατοχύρωσε, η πρώτη, μεταπολιτευτική περίοδος, έχοντας εξασφαλίσει τον Κοινοβουλευτισμό και την ελευθερία, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η χώρα μας, οι πολιτικές δυνάμεις, το Κοινοβούλιο, η Κυβέρνηση, η Αντιπολίτευση, παλεύουμε, ο καθένας από τη δική του έπαλξη, αλλά και με κοινές αναφορές, για την ενίσχυση της πορείας της χώρας προς την προκοπή, προς την ασφάλειά της, προς την ευημερία της. Η πρώτη επέτειος αποκαταστάσεως της Δημοκρατίας, τον Ιούλιο του 1975, γιορτάστηκε σε ένα ιστορικό μέρος. Γιορτάστηκε στην Πνύκα, εκεί όπου ήταν η εκκλησία του Δήμου. Ομιλητής λοιπόν ήταν ένας σπουδαίος στοχαστής της Γενιάς του ΄30, ο Άγγελος Τερζάκης. Θυμάμαι από την ομιλία του εκείνη, μια φράση η οποία αισθάνομαι ότι πρέπει να μας συνοδεύει, ότι δηλαδή η Δημοκρατία είναι και «αναβαθμός Πολιτισμού», είναι σκαλοπάτι Πολιτισμού που πρέπει συνεχώς να το ανεβαίνουμε. Γιατί είναι μία υψηλής προδιαγραφής ανθρώπινη κατάκτηση, που πρέπει και να τη σεβόμαστε και να την προστατεύουμε! Και θυμάμαι, επίσης, ότι η λαϊκή κυριαρχία που είναι το θεμέλιο της Δημοκρατίας, σε ένα σπουδαίο βιβλίο Συνταγματικού Δικαίου του Αλέξανδρου Σβώλου, περιγράφεται, ότι προέρχεται και περιβάλλεται με το κύρος της θεϊκής αλήθειας. Η λαϊκή κυριαρχία δηλαδή και η ισχύς της είχε περιβληθεί στα μάτια των συνταγματολόγων το κύρος, την ακτινοβολία και το γόητρο μιας θεϊκής αλήθειας. Τόσο ακλόνητη, τόσο απρόσβλητη, τόσο ακαταμάχητη ήταν η αίσθηση ισχύος της λαϊκής κυριαρχίας. Σήμερα όμως είναι μια άλλη εποχή. Έχουμε βιώσει με τα σκαμπανεβάσματα που όλοι γνωρίζουμε την πιο μακροχρόνια περίοδο δημοκρατικής ομαλότητας στην χώρα. Και καθήκον μας προβάλλει, έναντι εκείνης της αποκαταστάσεως, προφανώς η διαφύλαξη αυτής της θεϊκής αλήθειας. Η κατάκτηση της προκοπής του ελληνικού λαού και η κατάκτηση της εθνικής του ασφάλειας, τα οποία και πριν 50 χρόνια απειλούντο και σήμερα αποτελούν στόχο διαρκούς φροντίδας μας, αλλά είναι βέβαιο ότι με αποφασιστικότητα και ενότητα αυτοί οι στόχοι, επίκαιροι όσο ποτέ, θα κατακτηθούν και πάλι».
RkJQdWJsaXNoZXIy MjYz