ΒΟΥΛΗ Επί του ... Περιστυλίου

6 ΤΕΥΧΟΣ_ 045 την αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας). Σημαντικές αλλαγές της δομής και σύνθεσης των νεότερων οικογενειών και νοικοκυριών, απόρροια της μείωσης της γονιμότητάς και της γαμηλιότητας, της αύξησης των διαζυγίων, των συμφωνών συμβίωσης και των μη κατοχυ - ρωμένων θεσμικά συμβιώσεων. Σημαντικές διαφοροποιήσεις σε επίπεδα χαμηλότερα του εθνικού, διαφορο - ποιήσεις στις οποίες ελάχιστα αναφερόμαστε και πολύ λίγο μας προβληματί - ζουν. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά και μόνον ότι ι)ενώ την δεκαετία του 2010 έχουμε συσσωρευτικά σχεδόν 270 χιλ. περισσοτέρους θανάτους από γεννή - σεις στη χώρα μας (μια απώλεια της τάξης του 2,5% του απογραφέντος το 2011 πληθυσμού) κάτω από τον μέσο αυτό όρο υποκρύπτονται σημαντικές διαφορές καθώς, 4 στους 10 Δήμους έχασαν σε μια και μόνον δεκαετία το 5 έως 20% του πληθυσμού που είχαν το 2011 και ιι) ενώ οι 65 ετών και άνω αποτελούν το 2021 το 22,5% σχεδόν του πληθυσμού σε εθνικό επίπεδο και οι 85 και άνω το 3,5%, το ίδιο έτος, σε 9 από τους 51 νομούς μας το % των 65 + κυμαίνεται από 28 έως 38%, και σε 7 το ποσοστό των 85+ από 5-9,5%. ΄Οι εξελίξεις των δημογραφικών συνιστωσών των τελευταίων δεκαετιών θα έχουν επιπτώσεις και στο άμεσο μέλλον και όλες οι διαθέσιμες προβολές, συγκλίνουν στο ότι: 1)Η μείωση του πληθυσμού μας θα είναι - ανεξαρτήτως σεναρίων- συνεχής, και θα προκύψει από την συρρίκνωση του πληθυσμού των εχόντων ηλικία κάτω των 65 ετών. Θα μειωθούν έτσι τόσο ο σχολικός πληθυσμός όσο και, εν απουσία σημαντικών αλλαγών (αύξηση των ποσοστών συμμετοχής των γυναικών και των μεγαλύτερων ηλικιακά ομάδων στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό και μείωση της ανεργίας) και οι απασχολούμενοι. Η ταυτόχρονη δε αύξηση της μέσης ηλικίας τόσο του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας όσο και των απασχολουμένων (ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα και την δημόσια διοίκηση) θα συνεχισθεί μη διευκολύνοντας την επερχόμενη μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία και θέτοντας ως εκ τούτου ισχυρές προκλήσεις 2)Το πρόσημο των φυσικών ισοζυγίων (Φ.Ι) θα παραμείνει σίγουρα αρνητικό μέχρι το 2050, καθώς οι θάνατοι θα συνεχίσουν να αυξάνονται λόγωτης γήραν - σης (θα κυμανθούν γύρωαπό τις 135-χιλιάδες ετησίως κατά μέσο όρο) ενώοι γεννήσεις που τα τελευταία χρόνια είναι γύρω από τις 85 χιλ., είναι αδύνατον να αυξηθούνώστε να τους υπερκαλύψουν (ποσό μάλλον που ο πληθυσμός των νεών αναπαραγωγικής ηλικίας αναμένεται να μειωθεί τις αμέσως επόμενες δεκαετίες). Παρ’ όλα αυτά απαιτούνται μέτρα και παρεμβάσεις με στόχο τη δημιουργία ενός γενικότερου ευνοϊκού περιβάλλοντος που θα επιτρέψει την υλοποίηση από τις νεότερες γενεές του επιθυμητού μεγέθους οικογένειας (γύρω από τα δύο παιδιά). Τα μέτρα αυτά, επικεντρωμένα στο παιδί και την οικογένειά του ανεξαρτήτως της μορφής της, θα πρέπωνα στοχεύουν, εκτός των άλλων, και στη ελάχιστη δυνατή μείωση του επιπέδου διαβίωσης των οι - κογενειών μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων που απορρέουν από την έλευση ενός παιδιού. Μέτρα επομένως που δεν θα έχουν μόνον σαν στόχο την μείωση του οικονομικού κόστους (άμεσου/έμμεσου) που προκύπτει από την γέννηση και το μεγάλωμα κάθε παιδιού, αλλά και την εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, την άρση των έμφυλων διακρίσεων ως και της αβεβαιότητας για το μέλλον που χαρακτηρίζει τις νεότερες γενεές. Οφείλου - με τέλος να υπενθυμίσουμε ότι ι)τα όποια μέτρα ληφθούν, δεν θα αλλάξουν ριζικά άμεσα τις υφιστάμενες τάσεις, αλλά σε βάθος χρόνου και ιι) όπως το έχει δείξει και η διεθνής εμπειρία οι επιδοματικές πολιτικές έχουν άκρως πε - ριορισμένη εμβέλεια και δεν έχουν ιδιαίτερα αποτελέσματα εάν δεν υπάρχει ένα γενικότερο ευνοϊκό στην τεκνογονία περιβάλλον. 3) Το μεταναστευτικό ισοζύγιο(είσοδοι-έξοδοι) θα προσδιορίσει καθοριστικά το εύρος της όποιας μείωσης του πληθυσμού μας. Αν η υφιστάμενη τάση φυγής συνεχισθεί (έστω και με μικρότερη ένταση) και το ισοζύγιο αυτό συ - νεχίσει να είναι αρνητικό (όπως και την δεκαετία του 2010), προστιθέμενο στο μετά βεβαιότητας αρνητικό Φ.Ι ισοζύγιο, θα δώσει ακόμη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού. Κατ’ επέκταση, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανακοπή του κύματος φυγής των νέων μας και στην ενσωμάτωση των αλλοδαπών που έχουν εγκατασταθεί (η θα εγκατασταθούν) στη χώρα μας. Μια ήπια επομένως αύξηση των νέων αλλοδαπών στο μέλλον θα επιβραδύ - νει την δημογραφική γήρανση και τη μείωση του πληθυσμού, θα συγκρατήσει τις γεννήσεις και θα περιορίσει τις όποιες ελλείψεις στην αγορά εργασία. Οφείλουμε όμως ταυτόχρονα να σημειώσουμε ότι η μετανάστευση δεν απο - τελεί μακροπρόθεσμα λύση: απαιτείται σε μια πρώτη φάση η ανακοπή των πτωτικών τάσεων της γονιμότητας των νεότερων γενεών και εν συνεχεία η ανόρθωσή της σε επίπεδα που δεν θα υπολείπονται σημαντικά της αναπα - ραγωγής τους. 4) Οι αλλαγές στην γονιμότητα, την γαμηλιότητα και το διαζύγιο των ατόμων που γεννήθηκαν κυρίως μετά το 1970 θα έχουν επιπτώσεις και στην δομή και σύνθεση των οικογενειών τους όταν αυτά μετά το 2040 θα ξεπεράσουν τα 65 έτη και το 2055 τα 85 έτη. Με δεδομένη την δημογραφική γήρανση θα έχουμε ειδικότερα στο μέλλον ένα όλο και αυξανόμενο πλήθος ατόμων στις ηλικίες άνω των 65ετών με πολύ περιορισμένο -σε σχέση με σήμερα- αριθμό ατόμων στο στενό τους οικογενειακό περιβάλλον. Έτσι, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι υφιστάμενοι σήμερα οικογενειακοί δεσμοί δεν ατονήσουν τις επόμενες δεκα - ετίες, στο κοντινό μέλλον το πλήθος των ατόμων του οικογενειακού περι - βάλλοντος ενός ηλικιωμένο ή ενός υπερήλικα μ θα συρρικνωθεί σημαντικά, και, με δεδομένο ότι σήμερα η οικογένεια υποκαθιστά σε πλήθος πεδίων το κράτος προνοίας (και ειδικότερα στην φροντίδα ηλικιωμένων και υπερήλι - κων) το διακύβευμα είναι προφανές. 4)Η δημογραφική γήρανση δεν πρόκειται να ανακοπεί. Ενώ ο πληθυσμός μας θα μειώνεται οι 65 και άνωθα αυξάνονται όπως θα αυξάνεται και το ποσοστό τους στο συνολικό πληθυσμό που θα κυμανθεί γύρω από το 30% σε εθνικό επίπεδο το 2050. Ειδικότερα όσον αφορά την γήρανση, οι 65 και άνωθα είναι κατά 800 έως 900 χιλιάδες περισσότεροι το 2050,ενώταυτόχρονα οι ρυθμοί αύξησης των 85 και άνω θα είναι ταχύτεροι από αυτούς των 65 και άνω («Γήρανση μέσα στην γή - ρανση»). Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα οι «υπερήλικες» (85 ετών και άνω) να είναι το 2050 κατά 300 χιλ. περισσότεροι περίπου απ’ ότι σήμερα (390 χιλ.) και το ποσοστό τους στο συνολικό πληθυσμό να κυμανθεί γύρω από το 7% (3,7% το 2021). Οι 85 και άνω θα αποτελούν έτσι το 2050 το 20-22% της ομάδας των 65 και άνω (16% σήμερα), σε κάποιους δε ορεινούς νομούς, αν οι τάσεις δεν ανατραπούν, πολύ πριν το 2040 τέσσερεις στους δέκα κατοίκους τους θα είναι άνωτων 65 ετών (και από αυτούς το 1/3 θα είναι 85 ετών και άνω). Η μη αναστρέψιμη στο άμεσο μέλλον αυτή γήρανση ειδικότερα είναι ένα από τα βα - σικά διακυβεύματα και η χώρα μας θα πρέπει να αποκτήσει και πολιτικές που –εκτός των άλλων– θα διευκολύνουν τη συμμετοχή της ομάδας αυτής στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ζωή, πολιτικές από τις οποί - ες θα κριθεί τελικά εάν ο κοινωνικός στιγματισμός και η περιθωριοποίησή της, επάγωγο της έως σήμερα θεωρούμενης απουσίας συλλογικής της «χρη - σιμότητας» θα αρθεί, εάν το κοινωνικό ρολόι θα προλάβει το βιολογικό και η υφιστάμενη ανισορροπία ανάμεσα στις δύο βασικές συνιστώσες της γήρανσης (κοινωνική/ δημογραφική), που αποτελεί και την κύρια απειλή, θα ανατραπεί. Κλείνοντας την σύντομη αυτή παρέμβαση θα υπενθυμίσω ότι όπως η μετα - βλητή «πληθυσμός» είναι μια από αυτές που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, οι έχοντες την ευθύνη σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων στη χώρα μας πρέπει αφενός μεν να θεωρήσουν ως δεδο - μένες κάποιες μη αναστρέψιμες τις αμέσως επόμενες δεκαετίες δημογραφι - κές τάσεις, να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις τους και να τις λάβουν υπόψη στην χάραξη των πολιτικών τους (προ-ορατότητα). Θα πρέπει όμως παράλληλα να λαμβάνουν μέτρα (προ δραστικότητα) που να στοχεύουν τόσο στην επιβρά - δυνση των ρυθμών μείωσης του πληθυσμού μας όσο και στην προοδευτική αναστροφή κάποιων βασικών δημογραφικών δεικτών που επηρεάζουν καθο - ριστικά -εκτός των άλλων- τόσο την ηλικιακή δομή του όσο και την κατανομή του στον χώρο.